Nguyên tác: In a World of Human Ignorance, Can Artificial Intelligence Help?
Tác giả: Justin Whitaker
Việt dịch: Quảng Cơ
Sưu tập: Tuệ Uyển
***
Tôi nghĩ rằng điều thật sự quan trọng là chúng ta phải giải thích, để giáo dục mọi người rằng đây là một công cụ chứ không phải là một sinh vật.
(Sam Altman, Giám đốc điều hành OpenAI trên ChatGPT)
Trong một cuộc trò chuyện gần đây với nhà khoa học máy tính và người dẫn chương trình podcast Lex Fridman tại MIT, Giám đốc điều hành OpenAI Sam Altman đã đề cập đến một số chủ đề, bao gồm quan điểm của ông về khả năng nhận thức tiềm tàng của các hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) hiện tại và tương lai. Mặc dù đôi khi Altman bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về khả năng AI gây hại cho thế giới, nhưng trong cuộc phỏng vấn này, ông đã nói rõ rằng những gì AI làm cuối cùng sẽ phụ thuộc vào mục đích mà con người chọn sử dụng nó, chứ không phải là nó có thể tự suy nghĩ theo cách mà con người và động vật làm, ông nói thêm: "Tôi nghĩ rằng việc gán ghép 'tính sinh vật' vào một công cụ là rất nguy hiểm." (YouTube)
Khi chúng ta tiếp tục theo dõi sự phát triển của AI, ngày càng rõ ràng rằng đây chỉ là một trong nhiều mối nguy hiểm. Là một Phật tử quan tâm sâu sắc đến việc hiểu bản chất của mọi vật và là một người quan tâm sâu sắc đến nỗi đau khổ trong cuộc sống tri giác-hữu tình, tôi đã tìm cách hiểu tiềm năng tốt và xấu của AI. Có thể nói rằng, tôi chỉ mới khám phá được bề nổi. Nhưng những gì tôi tìm thấy vừa làm giảm bớt những tuyên bố "thổi phồng" về tiềm năng của AI vừa xoa dịu mọi nỗi lo về robot giết người có thể xuất hiện trong trí tưởng tượng của tôi.
“Tính sinh vật” mà Altman đề cập đến có thể là một cách khác để định nghĩa về tri giác-hữu tình hoặc ý thức. Đây là những thuật ngữ riêng biệt, nhưng có liên quan chặt chẽ trong các cuộc trò chuyện triết học hiện đại. Trên thực tế, Robert Van Gulick, khi viết trong Bách khoa toàn thư Triết học Stanford, đưa ra tri giác như một trong những định nghĩa về ý thức. Các định nghĩa khác bao gồm sự tỉnh thức, chỉ rõ rằng một sinh vật có ý thức chỉ thật sự có ý thức khi tỉnh thức và sử dụng nhận thức đó, và nó như thế nào, theo bài báo nổi tiếng năm 1974 của Thomas Nagel trong đó chúng ta đối mặt với những hạn chế trong sự hiểu biết và trí tưởng tượng của chính mình khi cố gắng tưởng tượng ra việc trở thành một con dơi sẽ như thế nào.
Trong tư tưởng Phật giáo, [ý] thức thường được tìm thấy nhất trong danh sách năm uẩn (Skt. skandhas). Amber Carpenter mô tả những điều này:
‘Hình thức’ (1/sắc-rūpa), là phần vật chất; ‘cảm giác’ (2/thọ-vedanā) là phần kinh nghiệm có thể dễ chịu và đau đớn; nhận thức hoặc tri giác (3/tưởng-saṁjñā) là phần kinh nghiệm có thể đúng hoặc sai; 4/hành-saṁskāras là một phạm trù rộng lớn, bao gồm quan trọng nhất là ý chí và nhiều cảm xúc khác nhau; cuối cùng, [ý] thức (5/thức-vijñāna) là nhận thức về [đối tượng], sự kết hợp của nội dung với hoạt động tinh thần có nội dung.
(Triết học Phật giáo Ấn Độ 29)
Những điều này được coi là cách trải nghiệm tốt nhất chứ không phải là nền tảng bản thể học.
Ý Thức Có Đặc Biệt Không?
Câu hỏi về cách xác định ai hoặc cái gì có ý thức đã ám ảnh các nhà triết học phương Tây trong một thời gian. Rene Descartes (1596–1650) thường được trích dẫn là nhà tư tưởng đầu tiên áp dụng phương pháp triết học nghiêm ngặt cho câu hỏi này. Là một người Công giáo ngoan đạo, Descartes xác định rằng nhận thức về bản thân là chìa khóa cho ý thức và tin rằng các loài động vật không phải con người không đạt được dấu hiệu này. Kitô giáo từ lâu đã đưa ra ranh giới rõ ràng giữa con người, có linh hồn, và động vật, không có linh hồn, và Descartes đã không phá vỡ khía cạnh này của truyền thống.
Tuy nhiên, Phật tử thường luôn gán ý thức cho động vật. Chúng cũng có khả năng - theo những cách hạn chế hơn - suy nghĩ và thực hiện các hành động có chủ ý (nghiệp) sẽ tác động đến cuộc sống và sự tái sinh trong tương lai của chúng.
Với sự trỗi dậy của khoa học và triết học duy vật, ý thức một lần nữa bị đặt dấu hỏi. Nếu chúng ta chấp nhận tiền đề rằng về cơ bản, chúng ta hoàn toàn có bản chất vật lý, vậy thì ý thức phát sinh như thế nào? Tại sao nó phát sinh trong chúng ta chứ không phải trong đá? Hầu hết các câu trả lời đều xoay quanh sự phức tạp tuyệt đối của não bộ và cơ thể chúng ta, nói rằng từ sự phức tạp này, ý thức đã "phát sinh". Tuy nhiên, có nhiều lý thuyết cạnh tranh về cách thức hoạt động của nó, cũng như những người theo chủ nghĩa duy vật cho rằng ý thức có thể nằm ngoài khả năng hiểu biết đầy đủ của chúng ta.
Đẩy sự phức tạp đi xa hơn một chút là nhận ra rằng con người thường chiếu trí thông minh hoặc khả năng hành động vào một thế giới mà có lẽ chúng không tồn tại. Ví dụ, chúng ta phát triển cảm xúc cho các nhân vật trong sách khi biết rằng chúng là hư cấu. Và khi nhân vật của Tom Hanks trong Sự Cầu May (Cast Away) phát triển mối liên kết với một quả bóng chuyền, chúng ta đã đồng cảm, biết rằng chúng ta cũng có thể làm như vậy. Trong một nghiên cứu có niên đại từ những năm 1940, các nhà nghiên cứu đã trình chiếu một hình ảnh động gồm hai vòng tròn và một hình tam giác chuyển động xung quanh hình dạng của một ngôi nhà. Khi mô tả những gì họ nhìn thấy, hầu hết những người tham gia đều tạo ra "một cốt truyện xã hội trong đó hình tam giác lớn được coi là kẻ xâm lược. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng chuyển động của các hình dạng gây ra nhận thức vật linh tự động." (Carnegie Mellon)
AI Là Gì?
Định nghĩa AI cũng gây tranh cãi như định nghĩa về ý thức. Một mặt, AI có thể là bất cứ thứ gì giải quyết được một vấn đề phức tạp. Các gợi ý tự động mà bạn nhận được khi nhập các thuật ngữ tìm kiếm vào Google được tạo ra bởi một dạng AI. Các dạng AI phức tạp hơn chơi cờ vua, chỉ đường lái xe trên điện thoại của bạn và cung cấp các quảng cáo phù hợp với sở thích và hành vi của bạn.
Tất cả những điều này đều dựa vào các thuật toán được lập trình ngày càng phức tạp. Các dạng AI mới nhất—những dạng tạo ra nhiều sự hào hứng nhất—sử dụng cái gọi là “mạng lưới thần kinh” (neural networks). Các nhà triết học chỉ ra rằng bản thân cái tên này có thể gây hiểu lầm, vì chúng chỉ mô phỏng các khía cạnh đơn giản hóa của thần kinh sinh học. Tuy nhiên, các mạng lưới này có khả năng thay đổi phản ứng của chúng theo thời gian, mô phỏng quá trình học tập ở con người.
Một lần nữa, chúng ta có thể cẩn thận về các thuật ngữ mà chúng ta sử dụng, vì "học" là thứ mà chúng ta có thể nói là đòi hỏi ý thức. Con người học. Chó học. Có lẽ cá vàng cũng học. Nhưng quả bóng trong máy pinball không học cách đánh vào đúng điểm—mọi thứ nó làm đều phụ thuộc vào các dữ liệu đầu vào trước đó từ con người và tương tác của nó với máy mà nó hoạt động.
Những người chỉ trích, chẳng hạn như cựu nhà nghiên cứu của Google Timnit Gebru, chỉ ra rằng đây chính xác là nơi phát sinh vấn đề trong các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM)—các mô hình AI như ChatGPT. Gebru lưu ý rằng dữ liệu đào tạo được cung cấp cho các chương trình AI lớn này có thiên vị và đôi khi mang tính thù hận, dẫn đến lo ngại rằng phần mềm sẽ sao chép những thiên vị và lời nói thù hận này trong đầu ra của nó. Vào năm 2016, một bot Twitter do Microsoft phát triển đã nhanh chóng bắt đầu gửi các tweet phân biệt chủng tộc sau khi được lập trình để học hỏi từ những người dùng khác của nền tảng này. Nó đã bị các nhà phát triển gỡ xuống trong vòng chưa đầy 24 giờ sau khi ra mắt. (The New York Times)
Phóng Thích Hay Quyền Lực Cố Hữu?
Điều này đặt ra một vấn đề thứ hai có liên quan. Những người ủng hộ các hình thức AI mới nhất tuyên bố rằng chúng sẽ có năng lực đáng kinh ngạc, gần như kỳ diệu. Chắc chắn là nó có khả năng tuyệt vời. Nhưng, như chuyên gia đầu tư Warren Buffet đã nói tại một cuộc họp gần đây: “Với AI... nó có thể thay đổi mọi thứ trên thế giới, ngoại trừ cách con người suy nghĩ và hành xử. Đó là một bước tiến lớn cần thực hiện.” (EFT Central)
Nhà hoạt động xã hội Naomi Klein giải thích thêm:
Có một thế giới mà AI tạo ra, với tư cách là một công cụ nghiên cứu dự đoán mạnh mẽ và là người thực hiện các nhiệm vụ tẻ nhạt, thật sự có thể được huy động để mang lại lợi ích cho nhân loại, các loài khác và ngôi nhà chung của chúng ta. Nhưng để điều đó xảy ra, những công nghệ này sẽ cần phải được triển khai bên trong một trật tự kinh tế và xã hội hoàn toàn khác so với trật tự của chúng ta, một trật tự có mục đích là đáp ứng nhu cầu của con người và bảo vệ các hệ thống trần gian hỗ trợ mọi sự sống.
(The Guardian)
Klein lưu ý rằng đây không phải là cách AI được ra mắt. Thay vào đó, các tập đoàn lớn vì lợi nhuận đang được phép sao chép một lượng lớn văn bản và hình ảnh do con người tạo ra—mà không cần sự cho phép hoặc ghi nguồn—để đưa ra kết quả bắt chước của riêng mình.
Nhiều lời hứa lớn, người ta cho rằng, chỉ đơn giản là thúc đẩy sự cường điệu. Sự cường điệu này, đến lượt nó, làm tăng giá trị của các công ty sản xuất AI. Ngay cả sự cường điệu tiêu cực, theo câu châm ngôn cũ, "Không có thứ gì gọi là báo chí xấu", cũng có thể có tác dụng thu hút sự chú ý lớn hơn đến các tập đoàn.
Như nhà khoa học nhận thức người Mỹ Gary Marcus đã lưu ý vào năm ngoái, chúng ta không còn nghe thấy từ các nhà nghiên cứu AI học thuật nữa. Chúng ta ngày càng nghe thấy nhiều hơn từ các giám đốc điều hành của công ty: "Và các công ty, không giống như các trường đại học, không có động lực để chơi công bằng. Thay vì nộp các bài báo mới hấp dẫn của mình để các học giả giám sát, họ đã xuất bản bằng thông cáo báo chí, quyến rũ các nhà báo và bỏ qua quá trình đánh giá ngang hàng. Chúng ta chỉ biết những gì các công ty muốn chúng ta biết." (Scientific American)
Điều này rất nguy hiểm. Nhưng nó cũng đi theo một con đường ngày càng phổ biến đối với công nghệ mới trong những năm gần đây. Đôi khi điều này dẫn đến gian lận trắng trợn, chẳng hạn như vụ bê bối xung quanh công ty Theranos của Elizabeth Holmes hoặc FTX của Sam Bankman-Fried. Đôi khi nó chỉ đơn giản dẫn đến sự cường điệu được ca ngợi rất nhiều nhưng không thành công, như trong trường hợp kính thực tế tăng cường của Google, thực tế ảo Multiverse của Meta hoặc mã thông báo không thể thay thế (NFT).
Một Giải Pháp Tạm Thời
Sống trong thời đại công nghệ tiến bộ nhanh chóng thật thú vị. Theo nhiều cách, chúng ta thật may mắn và phần lớn công nghệ mới này có thể và sẽ làm giảm đau khổ của con người khi được sử dụng một cách khôn ngoan. Trí tuệ nảy sinh không phải là kết quả của việc biết hoặc sử dụng công nghệ mới nhất tốt nhất, mà là của việc cân nhắc, phân tích và thực hành các truyền thống đại diện cho hàng ngàn năm và hàng triệu cuộc sống của con người, mỗi truyền thống đều tinh chỉnh, thay đổi và truyền lại những thành tựu tốt nhất của riêng mình. Là những người theo đạo Phật, điều này đòi hỏi chúng ta phải đặt ra những câu hỏi nghiêm túc về những lời hứa và cạm bẫy tiềm ẩn của AI trong cuộc sống đạo đức, thiền định và triết học của chúng ta.
Bạn tôi Douglass Smith có một số video hấp dẫn trên kênh YouTube của anh ấy khám phá AI và các khía cạnh của tư tưởng và thực hành Phật giáo. Tôi khuyến khích bạn xem chúng. Đây là một video khám phá các giá trị chính mà chúng ta có thể muốn trong AI trong tương lai và cách chúng ta có thể giúp đạt được điều đó.
Trong khi những người trong chúng ta có nền tảng nhân văn có thể có nhiều cách tiếp cận khác nhau đối với AI và các công nghệ mới khác, thì điều cần thiết là tiếng nói của chúng ta phải là một phần của cuộc trò chuyện. Như Leon Wieseltier, biên tập viên của tạp chí nhân văn Liberties, đã viết:
Không có thời điểm nào trong lịch sử mà nhân văn, triết học, đạo đức và nghệ thuật lại cần thiết cấp bách hơn thời điểm công nghệ chiến thắng này. Bởi vì chúng ta cần có khả năng suy nghĩ theo các thuật ngữ phi công nghệ nếu chúng ta muốn tìm ra điều tốt và điều xấu trong tất cả các cải tiến công nghệ. Với sự tôn thờ công nghệ một cách mất hết can đảm của xã hội, liệu chúng ta có tin tưởng các kỹ sư và nhà tư bản sẽ cho chúng ta biết điều gì là đúng và sai không?
(The New York Times)
Theo tinh thần tư duy phi công nghệ, tôi sẽ mượn một kết luận thường được cây bút chuyên mục sự biến hóa (mettamorphsis) của BDG sử dụng: một bài hát.
Còn nhiều điều để nói hơn nữa, từ những diễn giải khác nhau của các trường phái Phật giáo về ý thức hoặc về những gì có thể xảy ra tiếp theo trong quá trình tiến hóa của sự sáng tạo dựa trên máy móc. Chúng ta biết rằng tương lai còn rộng mở. Nhưng chúng ta cũng biết rằng những giới hạn và thiếu sót có xu hướng phát sinh, ngay cả đối với những phát minh và cải tiến vĩ đại nhất.
Tôi sẽ kết thúc bằng một video nữa, lần này là của Adam Conover, một sinh viên tốt nghiệp ngành triết học, phỏng vấn Emily Bender, một nhà ngôn ngữ học đến từ Đại học Washington, và Timnit Gebru, cựu nhà nghiên cứu của Google và là người sáng lập DAIR, Viện nghiên cứu AI phân tán.
…
https://www.buddhistdoor.net/features/in-a-world-of-human-ignorance-can-artificial-intelligence-help/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét