Nguyên tác: Atoms of a Thought: Emotional Intelligence in the AI Era
Tác giả: Tiffani Gyatso
Việt dịch: Quảng Cơ
Biên tập: Tuệ Uyển
***
Nếu tất cả kiến thức của con người sắp bị tuyệt chủng, và chỉ có một mãng kiến thức
duy nhất có thể được bảo tồn cho tương lai của nhân loại, thì đó sẽ là gì? Câu
hỏi này đã từng được hỏi nhà vật lý Richard Feynman, và câu trả lời của ông,
được diễn giải lại, là kiến thức về những nguyên tử như là chìa khóa để hiểu
thế giới vật lý.
Nguyên tử là thứ tạo nên chúng ta và chúng tạo nên nền tảng của thế giới vật
chất của chúng ta. Nhà văn và nhà vật lý người Brazil Luiz A. Oliveira đã mô tả
việc thấu hiểu nguyên tử như một chức năng nhận thức: chúng ta có xu hướng nghĩ
về tiền bạc theo các khối cố định gồm mười xu, và các tờ một, năm, 20 và 100 đô
la, chẳng hạn, nhưng bản thân các mệnh giá này được tạo thành từ xu và nửa xu
và thậm chí là các giá trị nhỏ hơn mà chúng ta hiếm khi cân nhắc, mặc dù chúng
ta biết rằng việc cộng lại nhiều giá trị nhỏ hơn và nhỏ hơn có thể lên tới 100
đô la. Nói một cách đơn giản, đó là việc nghiên cứu các giá trị "nhỏ hơn"
cơ bản và cốt lõi như vậy mà chúng ta gọi là vật lý lượng tử.
Trong nghiên cứu về hình học thiêng liêng, chúng ta thấu hiểu thế giới của các
hạt và các dạng hình học thông qua việc lặp lại các bản vẽ, học hỏi rằng tất cả
các đường cong hữu cơ, lưu động và phức tạp trong tự nhiên đều được cấu thành
từ các thành phần hình học đơn giản, bởi vì hình học cũng là một phần của thế
giới hạ nguyên tử. Mọi thứ chỉ là vấn đề về góc nhìn: sống trên bề mặt của Hành
tinh Trái đất, chúng ta thấy những ngọn núi và thung lũng tràn ngập vô số hình
tướng và dạng sống—cây cối, chim chóc, sông ngòi, ngựa, v.v. Nhưng nếu quan
điểm của chúng ta chuyển sang mặt trăng, Trái đất sẽ xuất hiện như một quả cầu
xanh sáng chói, và từ xa hơn nữa, chỉ là một hạt bụi giữa vô số hạt bụi khác—từ
các hình dạng và kết cấu phức tạp, đến hình học, đến bụi, đến hư không... tùy
thuộc vào quan điểm của chúng ta.
Đối với những con người giả định chỉ còn lại kiến thức về nguyên tử và
cách mọi thứ được tạo thành từ các thành phần lặp lại của công thức fractal
(1), họ sẽ cần phải ghép những khối xây dựng này gọi là nguyên tử lại với nhau
để xây dựng lại nền văn minh. Nhưng theo quan điểm hạ nguyên tử, mọi thứ trông
giống như bụi. Làm sao tôi có thể định hình một thế giới mới từ vật chất mà
không có ý tưởng cơ bản? Người ta không thể chỉ ném gạch và gỗ lại với nhau và
mong đợi rằng một ngôi nhà sẽ xuất hiện từ đó. Chúng ta hiểu được tầm quan
trọng nội tại của việc tổ chức thông minh những nguyên liệu thô này từ một ý
tưởng ban đầu. Tôi cần có khái niệm về một ngôi nhà trước khi tôi có thể ghép
các nguyên liệu thô lại với nhau để tạo thành nơi trú ẩn. Vật chất vật lý không
thể trở thành một ngôi nhà nếu không được tổ chức cụ thể xung quanh một ý tưởng
nhất quán. Với cùng chất lượng và số lượng vật chất, một người có ý tưởng có
thể xây dựng một ngôi nhà, trong khi người khác có thể xây dựng một nhà nguyện,
hoặc chuồng ngựa, hoặc nhà tù. Bản thân cấu trúc được tạo ra ý nghĩa theo mối
quan hệ giữa các bộ phận và ý tưởng. Tất cả những điều này hoàn toàn liên quan
đến những gì Phật giáo nói về chủ đề tính không, không phải về sự vắng mặt của
mọi thứ mà là về không gian vô hạn và định nghĩa không cố định về các khả năng.
Nếu chúng ta phân tích con người, chúng ta đúng là không hoàn thiện nhưng lại
có khả năng sinh tồn và học hỏi đáng kinh ngạc bất chấp những hạn chế của mình.
Răng của chúng ta yếu, móng tay của chúng ta ngắn và mềm, và chính vì lý do này
mà chúng ta đã đi tìm những cạnh sắc để ghép lại với một mảnh gỗ để tạo ra một
chiếc rìu. Với một chiếc rìu, chúng ta có thể chặt những cây lớn hơn và tạo
hình những mảnh gỗ thành thuyền hoặc nhà, hoặc đốt nó để nấu thức ăn hoặc nấu
chảy sắt để tạo ra những công cụ tốt hơn. Khả năng tưởng tượng và tạo ra những
phần mở rộng cho phiên bản tốt hơn của "tôi" đã giúp nhân loại tiến
hóa thành nơi chúng ta đang ở ngày nay. Từ việc có một ý tưởng dựa trên nhu cầu
sinh tồn, chúng ta "cải thiện" bản thân. Sự sáng tạo của chúng ta
được kích thích nhờ vào những hạn chế của mình. Chúng ta có thể dịch hình ảnh
trong đầu thành các vật thể vật lý và đã trở nên rất hiệu quả trong việc này.
Chúng ta cũng có thể cùng nhau tạo ra các vật thể cộng đồng: mọi người chia sẻ
một ý tưởng chung và tạo ra các di tích phức tạp như kim tự tháp ở Ai Cập,
Stonehenge và Angkor Wat. Chúng ta đã tạo ra các xã hội, thành phố và quốc gia
với các quy tắc và luật lệ, nền văn hóa và ngôn ngữ phức tạp. Các đồ vật và
tượng đài của chúng ta có mục đích, lịch sử và ý nghĩa vì chúng ta có khả năng
tưởng tượng, điều này rất khác so với các loài khác trên hành tinh của chúng
ta.
Trong hành trình hoàn thiện sự mở rộng của mình và sống cuộc sống tốt đẹp hơn,
chúng ta đã phát triển về số lượng và trở nên giỏi hơn trong việc khám phá,
khai thác và cải tạo môi trường của mình. Nhà môi trường học người Anh James
Lovelock (1919–2022) đưa ra giả thuyết rằng chúng ta đã đạt đến điểm mà vào năm
2100, loài người sẽ là một loài rất nhỏ bé sống trên một hành tinh bị suy
thoái. Khả năng sinh tồn hiệu quả của chúng ta đã đạt đến điểm mất cân bằng, ở
chỗ chúng ta đã can thiệp vào môi trường của mình đến mức chúng ta đang hủy
diệt hệ sinh thái của chính mình. Liệu cái bóng của một tương lai đen tối này
có tạo ra bên trong chúng ta một động lực cấp bách để xem xét lại động cơ của
mình ngay cả khi đức tính mà chúng ta ngưỡng mộ nhất lại quay lưng lại với
chúng ta không?
Chúng ta đã mở rộng đáng kể đặc tính, kết nối và hoạt động của mình thông qua
Internet và nhanh chóng tiến vào lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, thực tế ảo, thực tế
tăng cường và siêu vũ trụ, cho phép chúng ta sinh sống ở nhiều nơi cùng một
lúc. Tôi có thể chuyển trí tưởng tượng của mình thành các vật thể đại diện cho
tâm trí của tôi, chẳng hạn như một thiết bị kỹ thuật số. Vậy tôi bắt đầu và kết
thúc ở đâu? Bằng cách liên tục tạo ra những phần mở rộng nhân tạo này của bản
thân, chúng ta làm mờ ranh giới giữa bản thân và phần mở rộng nhân tạo của
mình. Chúng ta đang nhân lên và ý thức về bản thân của chúng ta chưa bao giờ
thất thường đến thế. Tuy nhiên, điều gì đó có thể xuất hiện từ điều này—có lẽ
dưới dạng một bản sắc tập thể hơn.
Nhà triết học người Brazil Viviane Mose (sinh năm 1964) đưa ra một ví dụ về
cách nhân loại đang chuyển dịch từ hệ thống phân cấp hình kim tự tháp sang một
mạng lưới thống nhất theo chiều ngang hơn.
Kim tự tháp có đế vuông với khối lượng lớn hơn, duy trì đỉnh cao hơn nhiều so
với khối lượng nhỏ hơn nhiều—một pharaoh cai trị người dân bằng sức mạnh của
tầm nhìn và quyền chỉ huy họ. Bây giờ chúng ta có thể hưởng lợi (nhưng với tất
cả những nguy hiểm tiềm ẩn) từ một loại trí thông minh cai trị khác thông qua
các mạng xã hội, trong đó mọi người đều nhận được những cơ hội như nhau để bày
tỏ suy nghĩ của mình, trao tiếng nói cho mọi người về bất kỳ chủ đề nào, từ
việc dạy các lớp học nấu ăn thông thường đến chiến tranh và các âm mưu chính
trị. Mọi người đều đang nói về một số phiên bản của "sự thật", và
chúng ta bị tấn công bởi các ý kiến và khái niệm được củng cố bởi một thuật
toán phân phối "phù hợp" với ý kiến của chúng ta dựa trên hoạt động
trực tuyến của chúng ta, bao bọc chúng ta trong các bong bóng dày đặc của các ý
kiến cùng chí hướng, loại trừ sự đa dạng và lời mời gọi suy nghĩ vượt ra
ngoài khuôn khổ. Đó là một phong trào tập thể, không có người chỉ huy; chúng ta
chắc chắn đang di chuyển nhiều hơn như một đàn cá chứ không phải một bầy sói
cần một "con đầu đàn".
Đầu tiên, chúng ta đã phát triển khả năng cơ học để tạo ra mọi thứ, sau đó là
khả năng cảm giác, và bây giờ là khả năng nhận thức. Và ngày càng nhiều, chúng
ta đang nói chuyện với mọi thứ! Chẳng mấy chốc, chúng ta thậm chí không cần
phải nói; "mọi thứ" sẽ biết tất cả về chúng ta. Tủ lạnh của chúng ta
sẽ biết khi nào tự động đặt mua lại sữa uống trực tuyến để giao đến tận nhà.
Ranh giới giữa đối tượng và chủ thể đang mờ dần, và tất cả đều vì sự tiện lợi
của chúng ta, với mục đích tạo ra một cách sống "tốt hơn". Nhưng khi
làm như vậy, chúng ta không phải đang loại bỏ nhu cầu nguyên thủy khiến chúng
ta sáng tạo sao? Chúng ta có đang giao phó điều này cho “AI” không chỉ là tính
thực tế về mặt cơ học mà còn cả cảm xúc?
Sinh ra vào những năm 1980, tôi lớn lên mà không có internet, và trong nhiều
năm không có điện vì bố mẹ tôi chuyển đến một khu vực biệt lập để tìm kiếm trải
nghiệm nguyên sơ này. Chắc chắn tôi không bỏ lỡ bất kỳ thế giới ảo nhân tạo
nào, và tôi chắc chắn đã làm việc rất nhiều với sự ảo hóa bên trong của chính
mình, đó là trí tưởng tượng của tôi. Và vì vậy, nhiều lần khi còn nhỏ, một cành
cây sẽ đóng vai trò như một thanh kiếm, và con ngựa mà tôi từng cưỡi là một con
kỳ lân ma thuật. Tôi có thể nhớ rõ sức mạnh của trí tưởng tượng của mình, điều
đó khiến những ngày của tôi trở nên thật vui vẻ và trọn vẹn. Tôi tin rằng chúng
ta vẫn làm như vậy ngày nay, chỉ ở quy mô lớn hơn nhiều, nhưng bi kịch mà chúng
ta thấy đang xảy ra hiện nay là việc trao quyền lực đó để tạo ra ý nghĩa, các
mối quan hệ và cuộc sống của chúng ta nói chung. Và đây có thể là gốc rễ của tỷ
lệ trầm cảm ngày càng gia tăng trên toàn thế giới.
Hãy hình dung thế này: một thế giới mà máy móc, được thúc đẩy bởi các mạng lưới
thần kinh phức tạp, có thể nhận ra sở thích của chúng ta, dự đoán nhu cầu của
chúng ta và điều chỉnh trải nghiệm để phù hợp với mong muốn cá nhân của chúng
ta. Ở cấp độ cảm xúc, điệu nhảy cộng sinh giữa cảm xúc của con người và trí tuệ
nhân tạo này tạo nên một vũ điệu ba lê đầy sắc thái—một vũ đạo tinh tế, trong
đó các thuật toán cố gắng dự đoán và hiểu được niềm vui, nỗi buồn và tính cách
lập dị của chúng ta.
Tuy nhiên, trong điệu nhảy tiến bộ này, chúng ta cũng gặp phải những khoảnh
khắc bất hòa sâu sắc. Việc tích hợp “AI” vào cuộc sống của chúng ta đặt ra câu
hỏi về tính xác thực của các mối quan hệ giữa con người. Liệu một thuật toán có
thật sự hiểu được sự phức tạp của một cuộc trò chuyện chân thành không? Những
sắc thái không nói ra đặc trưng cho mối quan hệ giữa các cá nhân? Khi chúng ta
giao phó cho “AI” các nhiệm vụ từ quản lý nguồn cấp dữ liệu truyền thông xã hội
đến giới thiệu bạn đời, chúng ta thấy mình đang đứng trước ngã ba đường của sự
tiện lợi và tính xác thực.
Hãy xem xét tác động sâu sắc đến trí thông minh của chúng ta, cả trí thông minh
nhân tạo và trí thông minh của con người. Với sự hiện diện khắp nơi của các ứng
dụng do “AI” thúc đẩy, trí tuệ tập thể của chúng ta được tăng cường và ranh
giới của những gì chúng ta có thể đạt được được mở rộng. Tuy nhiên, bản chất
của trí thông minh con người, với những điều kỳ quặc và không hoàn hảo, có nguy
cơ bị lu mờ bởi sự tiến bộ không ngừng nghỉ. Trí thông minh cảm xúc phân biệt
chúng ta với tư cách là một loài trở thành sự cân bằng tinh tế giữa mã hóa nhị
phân và trái tim đang đập.
Trong lĩnh vực các mối quan hệ của con người, “AI” trở thành một con dao hai
lưỡi - một người bạn đồng hành nâng cao cuộc sống của chúng ta nhưng lại đe dọa
đến chiều sâu của các mối quan hệ của chúng ta. Trong khi các thuật toán có thể
dự đoán sở thích của chúng ta, liệu chúng có thể giải mã được những điều không
nói ra không? Những sắc thái khiến chúng ta thật sự là con người? Sự cộng hưởng
cảm xúc trong các mối quan hệ của chúng ta, trước đây chỉ được hướng dẫn bởi
trực giác và sự đồng cảm, giờ đây phải đối mặt với hiệu quả lạnh lùng của trí
tuệ nhân tạo.
Trong những nét vẽ khéo léo của câu chuyện này, chúng ta thấy mình đang chiêm
nghiệm về sự cân bằng tinh tế giữa những điều kỳ diệu của “AI” và địa hình cảm
xúc mà nó đi qua. Có lẽ có một cách khác: hãy để chúng ta tô điểm mối quan hệ
của mình với công nghệ bằng chánh niệm và chủ ý, giữ gìn sự ấm áp của nhân loại
giữa vòng tay mát lạnh của trí tuệ nhân tạo. Trong sự cộng sinh này, chúng ta
có thể vun đắp một tương lai mà trong đó những giai điệu cảm xúc của trải nghiệm
chung của con người chúng ta hòa hợp với các thuật toán tiến bộ, tạo nên một
tấm thảm vừa tiên tiến về mặt công nghệ vừa sâu sắc về mặt cảm xúc—nó vẫn phụ
thuộc vào chúng ta, loài người.
See more
(1) Fractal, hệ chiếc hình hay phân dạng là một vật thể hình học thường có hình
dạng gấp khúc trên mọi tỷ lệ phóng đại, và có thể được tách ra thành từng phần:
mỗi phần trông giống như hình tổng thể, nhưng ở tỷ lệ phóng đại nhỏ hơn.
https://www.buddhistdoor.net/features/atoms-of-a-thought-emotional-intelligence-in-the-ai-era/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét