Nguyên tác: ChatGPT + Socially Engaged Buddhism, Part II
Tác giả: Dexter Cohen Bohn
Việt dịch: Quảng Cơ
Biên tập: Tuệ Uyển
***
Tiếp nối Phần I, chúng ta hãy tiếp tục từ nơi chúng ta đã dừng lại với Kinh
Kalama.
Còn được gọi là Kinh Kesaputta trong kinh điển Phật giáo Pali, bài thuyết pháp
này kể lại cuộc gặp gỡ giữa những người Kalama bối rối—cư dân của Kesaputta
(nay là thị trấn Kesariya ở Bihar, Ấn Độ ngày nay)—và Đức Phật lịch sử. Người
Kalama xin lời khuyên về cách phân biệt đúng đắn chân lý giữa một đoàn người
thầy tâm linh đi qua thành phố của họ, mỗi người đều tuyên bố đã tìm ra con
đường chân chính, trong khi lại chê bai những con đường khác.
Để đáp lại, Đức Phật đưa ra một nhận thức luận toàn diện quang phổ khuyến khích
sự ứng dụng siêng năng và tuần tự của trí thông minh của đầu, tim và cơ thể vào
nhiệm vụ tạo ra ý nghĩa mạch lạc. Bắt đầu với tâm trí, một lời kêu gọi đến chủ
nghĩa kinh nghiệm hợp lý được đệ trình, mặc dù rất quan trọng, nhưng thường được
chọn lọc từ văn bản như bằng chứng về chủ nghĩa khoa học làm nền tảng cho tư
tưởng Phật giáo:
“Này các Kālāma, các ngươi nên bối rối, nên nghi ngờ. Các ngươi đã khởi lên sự
nghi ngờ về một vấn đề rắc rối. Này các Kālāma, đừng đi theo truyền thống khẩu
truyền, theo dòng dõi giáo lý, theo lời đồn đại, theo các kinh điển sưu tập,
theo lý luận logic, theo lý luận suy diễn, theo suy nghĩ hợp lý… hay vì các
ngươi nghĩ rằng: ‘Vị khổ hạnh là đạo sư của chúng ta’”.
Ngay cả lưỡi dao trân trọng của logic ở đây cũng được nêu bật là không đủ cho
nhiệm vụ tiếp thu kiến thức đích thực. Cần có những công cụ mềm mại hơn,
nhiều cảm xúc hơn của trái tim để thu hẹp khoảng cách giữa tư duy khái niệm và
thực tế cảm nhận được, vì chỉ tại giao điểm này, kiến thức mới thật sự có
liên quan đến phẩm chất cuộc sống:
“Nhưng này các Kālāma, khi các ngươi tự mình biết: ‘Những điều này là bất
thiện; những điều này là đáng chê trách; những điều này bị người trí chỉ trích;
những điều này, nếu chấp nhận và thực hiện, sẽ dẫn đến tai hại và đau khổ’, thì
các ngươi nên từ bỏ chúng.”
Dựa trên một khuôn khổ đạo đức không chỉ nhằm mục đích tiết lộ chân lý mà còn
chấm dứt đau khổ, Đức Phật đưa ra một quá trình thanh lọc thông tin nhằm hướng
dẫn nhận thức của một người thoát khỏi ảo tưởng và hòa hợp với Pháp—hay luật tự
nhiên.
Như vậy, “ba chất độc” tham lam, sân hận và si mê được đưa ra như một tiêu
chuẩn thực tế để phân biệt rõ ràng thông tin nào hữu ích và thông tin nào có
hại:
“Các ông nghĩ sao, này các Kālāmas? Khi lòng tham khởi lên trong một người, thì
đó là vì lợi ích hay vì hại cho người đó?”
“Vì hại cho người đó, Bạch Thế Tôn.”
“Này các Kālāmas, một người tham lam, bị lòng tham chế ngự, với tâm bị lòng
tham ám ảnh, giết hại mạng sống, lấy của không cho, phạm tội với vợ người khác,
nói dối; và khuyến khích người khác làm như vậy. Điều đó sẽ dẫn đến tổn hại và
đau khổ trong một thời gian dài không?”
Theo hướng tìm hiểu này, tâm trí của một người thâm nhập vào bên dưới phạm vi
của tư duy khái niệm để trực tiếp tham gia vào cảm xúc, nơi mà sự phân tích dựa
trên trái tim làm sáng tỏ những niềm tin và hành động hỗ trợ nhiều nhất cho
hạnh phúc của cá nhân và tập thể.
Theo nghĩa này, bài kinh rõ ràng đặt cách tiếp cận của Phật giáo đối với chân
lý như một thực hành tâm linh liên quan đến sự liên kết toàn diện của tư tưởng,
cảm xúc và hành vi, những thành quả mà chúng ta xác nhận trong phòng thí nghiệm
của chính trải nghiệm của mình.
Chúng Ta Cần Trở Thành Người Kalama Hiện
Đại
Là một hướng dẫn toàn diện về sự phân định dựa trên giá trị, bài giảng của Đức
Phật với người Kalama ngày càng có liên quan đến cuộc sống hiện đại, khi chúng
ta đang chìm đắm trong một hệ sinh thái thông tin bị ô nhiễm và khó hiểu đến
mức chúng ta phần lớn đã cam chịu với cái gọi là kỷ nguyên "hậu sự thật".
Các kỹ năng thực tế của sự phân biệt đang nhanh chóng biến mất khi chứng nghiện
chế độ ăn theo yêu cầu của "nội dung" được điều chỉnh tinh tế chiếm
hết nhận thức của chúng ta.
Lượng thông tin dư thừa mà chúng ta ngấu nghiến có vị ngon tuyệt—đánh đúng vào
mọi điểm thích hợp trong hệ thống viền não của chúng ta trong khi vẫn khiến
chúng ta thèm khát nhiều hơn. Vấn đề duy nhất là chúng ta không thực sự lựa
chọn thông tin mà chúng ta tiêu thụ, mà là trí tuệ nhân tạo.
Các thuật toán khiến nhãn cầu của chúng ta dán chặt vào nguồn cấp tin tức vô
tận hiểu rõ nỗi sợ hãi, hy vọng và sở thích của chúng ta hơn bất kỳ nhà trị
liệu tâm lý hay bậc thầy nào. Nhưng thay vì xoa dịu căng thẳng hoặc hướng chúng
ta đến sự sáng suốt, những người bạn tâm giao không thở này lại tham gia sâu
vào việc khuếch đại sự thèm muốn và khiến chúng ta mất cân bằng.
Các nền tảng như TikTok, Instagram và Twitter được thiết kế có chủ đích để
khiến chúng ta lướt qua những khu rừng kẹo mía vô tận của ý thức nền tảng,
những viễn cảnh phản chiếu của những "bản ngã" méo mó tái sinh với
mỗi lần vuốt ngón tay cái...
Lặp lại sự hỗn loạn ở Kesaputta, chúng ta phải chủ động đặt câu hỏi về những
nhóm "giáo viên" và/hoặc "kẻ phá đám" kỳ lạ, những kẻ hiện
đang chạy quanh quảng trường thị trấn ảo của chúng ta, phun ra những "sự
thật" phức tạp đến mức trái đất trở nên phẳng lì và toàn bộ lịch sử quốc
gia bị viết lại.*
Và đây chỉ là phương tiện truyền thông xã hội, lần đầu tiên nhân loại tiếp xúc
với AI ở quy mô lớn.
Sự Phân Định Trong Thời Đại “AI”
Năm nay, 2023, đánh dấu lần tiếp xúc lớn thứ hai của chúng ta, nhưng giờ đây chúng ta đang chơi một trò chơi khác. Sự gia tăng của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) tiên tiến, chẳng hạn như ChatGPT của Open AI, Bard của Google và Bing của Microsoft, báo hiệu sự khởi đầu của một loạt thách thức hoàn toàn mới đối với sự phân định dựa trên giá trị.
Cho đến thời điểm này, các thuật toán điều khiển phương tiện truyền thông xã hội chỉ chịu trách nhiệm phổ biến dữ liệu—tức là lọc và ưu tiên nội dung cho người dùng trên bất kỳ nền tảng nào.
Hiện sở hữu các công thức và tập dữ liệu để tạo ra ý nghĩa hợp lý, ngữ pháp và ngữ cảnh, trí tuệ nhân tạo có khả năng xây dựng dữ liệu - tức là khả năng tập hợp các điểm dữ liệu riêng biệt theo cách có thể nhanh chóng đưa ra ý nghĩa mới mẻ, phong phú và có liên quan.
Ngoài công cụ tìm kiếm quen thuộc chỉ đưa ra các điểm dữ liệu có liên quan mà sau đó tâm trí khỉ của chúng ta cần phải ghép lại với nhau, LLM là những cỗ máy tường thuật được trang bị khả năng sắp xếp mớ dữ liệu đó thành các gói ngôn ngữ mạch lạc, mô phỏng quá trình tạo nghĩa của chính chúng ta.
Các phản hồi tinh vi do các công cụ như ChatGPT tạo ra có thể khiến nhiệm vụ phân biệt chính xác trở nên dễ dàng hơn nhiều hoặc gần như bất khả thi, tùy thuộc vào chúng ta. Trong một bài viết trong tương lai, chúng ta sẽ khám phá câu hỏi này sâu hơn, nhưng trước mắt, hãy quay lại Kesaputta Sutta để biết một số bài học thực tế.
Ba Lời Khuyên Của Phật Giáo Về Việc Tạo Ra Ý Nghĩa Kỹ Thuật Số
Để tìm hiểu lời khuyên 2.600 năm tuổi của Đức Phật, chúng ta phải nhận ra rằng việc tạo ra ý nghĩa là về việc thu hẹp khoảng cách trong nhận thức của chúng ta. Những khoảng cách này được điều kiện hóa bởi các phương thức liên hệ với thế giới theo thói quen, cho dù đó là thông qua phân tích trí tuệ hay cảm xúc mạnh mẽ, thông qua việc liên tục củng cố sở thích của mình, chúng ta bắt đầu chuyển từ "tốt" sang "xấu" với ít sự ổn định.
Dòng sông phương tiện kỹ thuật số mà chúng ta lướt qua mỗi ngày tạo thêm động lực cho quá trình này, thường cuốn chúng ta xuống hạ lưu trước khi chúng ta có thể thực sự hấp thụ những gì đã tiêu thụ. Nhận thấy mô hình này là bước đầu tiên để lấy lại sự ổn định nhưng đòi hỏi sự siêng năng và chú ý cẩn thận để duy trì sự vững vàng:
1. Dành thời gian (Đầu)
• Lưu ý mong muốn tiếp tục sự cuốn hút, nhận ra sự thèm muốn thông tin ngay lập tức của bạn và ngồi lại với nó. Lòng tham muốn nhiều hơn là tốc độ khiến toàn bộ bánh xe trị giá hàng tỷ đô la này quay. • Ngay cả việc nghỉ ngơi thêm năm giây trên một bài đăng mà nếu không bạn sẽ lướt qua cũng là một cách thực hành có giá trị để nuôi dưỡng sự hiện diện nhiều hơn trong lĩnh vực kỹ thuật số. Hãy nhớ rằng: người chia sẻ bài đăng cảm thấy bài đăng đó quan trọng với họ và sau cùng thì họ là "bạn bè" của bạn, đúng không?
2. Cảm giác này thế nào? (Trái tim)
• Thông tin này có khơi dậy sự tức giận, sợ hãi, ghen tị, cảm hứng không? • Những cảm xúc này hỗ trợ cho sức khỏe của bạn như thế nào? • Phương tiện truyền thông xã hội cố tình kích thích chúng ta bằng những cảm xúc mãnh liệt vì đó là cách đáng tin cậy nhất để duy trì nhận thức của chúng ta. Hãy theo dõi làn sóng cảm xúc dâng trào này khi bạn lướt ngón tay cái, đây là cơ hội tuyệt vời để khám phá bản thân thông qua lăng kính của một thuật toán.
3. Tôi có làm như vậy không? (Đưa tay)
• Những giá trị nào đang được ban hành ở đây? Chúng có phù hợp với giá trị của tôi không? • Lời nhắc nhở thiết thực này nhằm mục đích tập trung lại nhận thức về ý nghĩa thật sự nằm ở đâu đối với bạn, thay vì mất đi cốt truyện trong sự chiếu rọi của người khác.
Những mẹo này được đưa ra như những bộ lọc gợi ý mà bạn có thể thử nghiệm trong chuyến hành trình tiếp theo của mình qua đám mây. Lấy cảm hứng từ Kesaputta Sutta, hy vọng rằng nhiều học viên sẽ chân thành áp dụng bản thân vào nhiệm vụ ngày càng khó khăn là tạo ra ý nghĩa tốt đẹp, chân thành trong thời đại thuật toán này./.
***
As always—the path is the goal—and we at Digital Bodhisattva would love to hear about your own thoughts, experiments and (mis)adventures in the comments or directly (dexter@digitalbodhisattva.net)
May all beings discern with cool and balanced minds!
* A Re-Written History: How Digital Misinformation is Distorting Facts in the Philippines (IRI)
References
https://www.buddhistdoor.net/features/chatgpt-socially-engaged-buddhism-part-2/
https://www.buddhistdoor.net/features/chatgpt-socially-engaged-buddhism-part-2/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét