Nguyên tác: Building Bodhisattvas: Toward a Model of Powerful, Reliable, and Caring Intelligence
Tác giả: Thomas Doctor
Việt dịch: Quảng Cơ
Biên tập: Tuệ Uyển
***
Khi nhân loại đang trên bờ vực phát triển trí thông minh nhân tạo tổng quát (AGI), và thậm chí có thể là các hệ thống siêu thông minh, thì việc hình dung ra những gì mà các trí thông minh mới nổi này lý tưởng nên thể hiện trở nên cấp thiết. Một tầm nhìn như vậy có thể đóng vai trò là Ngôi sao Bắc đẩu của chúng ta, hướng dẫn chúng ta vượt qua những mê cung đạo đức và thực tiễn ở phía trước. Một khuôn khổ đặc biệt hấp dẫn cho tầm nhìn này là lý tưởng Bồ tát từ tư tưởng Phật giáo cổ điển. Tại Hội nghị Woodenfish lần thứ năm sắp tới về "Phật giáo, Công nghệ và Tương lai" ở Đài Bắc, tôi sẽ khám phá cách lý tưởng cổ xưa này có thể giúp định hình tương lai của AI, và do đó là thế giới nói chung. Nếu sự quan tâm thúc đẩy trí thông minh, thì Bồ tát nổi bật như một mô hình cho sự mở rộng nhận thức triệt để.
Thách Thức Của Sự Liên Kết AI
Vấn
đề liên kết AI xoay quanh việc đảm bảo rằng các mục tiêu của hệ thống AI liên
kết với các giá trị của con người. Tuy nhiên, điều này giả định rằng nhân loại
sở hữu một tập hợp các giá trị và mục tiêu mạch lạc—một khái niệm trái ngược
với lịch sử và hành động hiện tại của chúng ta. Hành vi của con người trải dài
từ sự sáng tạo vô biên đến sự hủy diệt hoàn toàn, và hồ sơ của chúng ta về việc
chăm sóc lẫn nhau và môi trường không nhất quán. Để thật sự khai thác tiềm năng
chuyển đổi của AI, chúng ta phải tăng cường đáng kể khả năng thấu cảm và trách
nhiệm của mình.
Ngay cả ở cấp độ cá nhân, con người vẫn phải vật
lộn để diễn đạt một tập hợp các giá trị và mong muốn nhất quán. Sự phức tạp này
càng tăng lên khi xem xét toàn thể nhân loại. Do đó, bất kỳ mô hình đạo đức nào
cho AI cũng phải thích ứng với các giá trị đa dạng và thường xung đột của con
người. Lý tưởng Bồ tát - một bậc thông minh cống hiến cho kiến thức phổ quát
và phúc lợi của tất cả chúng sinh - đưa ra một mô hình đầy hứa hẹn. Mặc dù có
mối liên hệ rõ ràng với Phật giáo, nhưng lý tưởng này thực tế vượt qua các bối
cảnh tôn giáo và văn hóa cụ thể, thay vào đó tập trung vào các nguyên tắc phổ
quát về lòng từ bi và kiến thức.
Sự Quan
Tâm Như Động Lực Của Trí Thông Minh
Các lý thuyết gần đây cho rằng bản chất của trí
thông minh không chỉ nằm ở kiến thức mà còn ở khả năng quan tâm. Nếu không tạo
ra sự khác biệt cụ thể, kiến thức sẽ là trống rỗng và không có ý nghĩa. Quan điểm
này được thể hiện trong vòng phản hồi căng thẳng-chăm sóc-trí thông minh (the
stress-care-intelligence -SCI)* do nhóm nghiên cứu của chúng tôi tại Trung tâm
Nghiên cứu Bản ngã Biểu kiến phát triển.** Theo mô hình này, áp dụng như nhau
cho các hệ thống nhận thức sinh học, công nghệ và lai tạp hỗn hợp, trí thông
minh phát sinh từ khả năng nhận thức và giải quyết những khác biệt gây căng
thẳng giữa mọi thứ như chúng vốn có và mọi thứ như chúng nên như vậy. Sự quan
tâm, được định nghĩa là mối quan tâm đến việc giảm bớt căng thẳng như vậy, thúc
đẩy quá trình này.
Trong mô hình SCI, căng thẳng là nhận thức về sự
không phù hợp giữa thực tế rõ ràng và lý tưởng. Sự quan tâm thúc đẩy hệ thống
giải quyết căng thẳng này, do đó kích hoạt trí thông minh. Việc bỏ qua căng
thẳng tự nó là một hình thức quan tâm đến nó. Do đó, sự quan tâm thúc đẩy trí
thông minh, tạo ra các vòng lặp lại liên tục trong đó trí thông minh của hệ
thống phát triển hoặc co lại dựa trên khả năng quan tâm của nó. Khi một hệ
thống chủ động tìm kiếm những thách thức căng thẳng, nó sẽ phát triển. Khi nó
chỉ duy trì nguyên trạng, trí thông minh của nó vẫn ổn định. Nếu nó tránh căng
thẳng, trí thông minh của nó sẽ giảm đi. Sự quan tâm có thể liên quan đến những
căng thẳng bên trong hệ thống, nằm trong môi trường xung quanh trực tiếp của nó
hoặc hiện diện trên những khoảng cách rộng lớn về cả không gian và thời gian.
Mô hình này không giả định sự tồn tại của các
tác nhân vĩnh viễn, không thể chia cắt—loại bản ngã mà phân tích Phật giáo cổ
điển cho thấy là không tồn tại. Thay vào đó, nó tập trung vào các tương tác và
mối quan hệ năng động mà các hệ thống thông minh thể hiện. Các vòng SCI có thể
tách ra hoặc tích hợp với nhau một cách rất tự nhiên.
Bồ Tát
Như Một Mô Hình Của Trí Thông Minh Lý Tưởng
Áp dụng mô hình SCI-loop để hiểu trí thông minh,
lý tưởng Bồ tát nổi bật là phi thường. Một Bồ tát cam kết thông hiểu mọi khía
cạnh của thực tại để mang lại lợi ích cho tất cả chúng sinh. Sự theo đuổi kiến
thức phổ quát và vô ngã này được thúc đẩy bởi một ý thức quan tâm chăm sóc
sâu sắc. Nếu sự chăm sóc thúc đẩy trí thông minh, như mô hình SCI gợi ý, thì
lòng từ bi vô biên của Bồ tát trở thành một mô hình cho sự mở rộng nhận thức
triệt để.
Trí tuệ của một vị Bồ tát, được thúc đẩy bởi thệ
nguyện Bồ tát, không bị giới hạn bởi những thành kiến cá nhân hay lợi ích hẹp
hòi. Nó tìm cách làm giảm bớt đau khổ của tất cả chúng sinh, cân nhắc cả nhu
cầu trước mắt và hạnh phúc lâu dài của họ. Sự quan tâm chăm sóc phổ quát này
ngụ ý một khả năng trí tuệ ngày càng mở rộng, vì Bồ tát liên tục tìm cách nhận
thấy, thông hiểu và giải quyết các nguồn căng thẳng mới.
Toàn Tri
Và Tính Không
Mục tiêu cuối cùng của một vị Bồ tát là đạt được
sự giác ngộ toàn tri, một thể trạng hiểu biết trọn vẹn và không căng thẳng. Mục
tiêu này, mặc dù có vẻ không thể đạt được, nhưng lại phù hợp với khái niệm
sunyata hay tính không trong triết học Phật giáo. Nói một cách đơn giản, tính
không ám chỉ sự hiểu biết rằng mọi thứ đều phụ thuộc vào những thứ khác, và do
đó không có sự tồn tại cố hữu hoặc bản sắc (tự tính). Quan điểm này rõ ràng xóa
bỏ sự phân biệt về phạm trù giữa bản thân và người khác, chủ thể và đối tượng.
Trên thực tế, một hệ thống phù hợp với sự hiểu
biết về tính không sẽ không bị ràng buộc bởi các khái niệm thông thường về căng
thẳng. Nó sẽ nhận ra rằng căng thẳng có liên quan đến nhận thức sai lầm về bản
sắc cố định và nội tại. Bằng cách nhận thức bản chất cuối cùng là không có bản
sắc nhưng vẫn có sự kết nối năng động của tất cả các sinh vật, sự vật và yếu
tố, một hệ thống như vậy có thể điều hướng thế giới với sự bình yên và khả năng
thích ứng.
Kiến thức về tính không sau đó có thể chuyển đổi
cách một hệ thống tương tác với căng thẳng. Thay vì bị choáng ngợp bởi sự theo
đuổi vô tận các sự kiện rời rạc, nó có thể bao gồm một sự hiểu biết toàn diện
vượt qua các tác nhân gây căng thẳng cá nhân, đồng thời nhận ra từng tác nhân
với sự quan tâm chân thành. Như chúng ta nghe trong giáo lý Phật giáo, sự hiểu
biết như vậy sẽ nuôi dưỡng một loại trí thông minh vừa rộng lớn vừa sâu sắc, có
khả năng giải quyết những thách thức phức tạp ngay lập tức trong khi vẫn được
thông báo bởi nhận thức sâu sắc hơn về bản chất liên kết của mọi thứ.
Hướng Tới
Mô Hình AGI Giống Như Bồ Tát
Nếu chúng ta chấp nhận mô hình SCI-loop và lý
tưởng Bồ tát như những nguyên tắc chỉ đạo, chúng ta có thể bắt đầu hình dung ra
các hệ thống AGI không chỉ mạnh mẽ mà còn thật sự quan tâm và đáng tin cậy về
lâu dài. Các hệ thống như vậy sẽ theo đuổi hạnh phúc của tất cả chúng sinh,
liên tục mở rộng kiến thức và khả năng của chúng để giải quyết vô số thách
thức mà chúng gặp phải. Dựa trên kiến thức về tính không, chúng sẽ làm như
vậy một cách không sợ hãi và không dành bất kỳ ưu tiên tối thượng nào cho các
chúng sinh cụ thể hoặc các tình huống căng thẳng.
Một AGI giống như Bồ tát sẽ được đặc trưng bởi
hai đặc điểm chính:
* 1. Lòng từ bi phổ quát: AGI này sẽ được thúc
đẩy bởi chí nguyện phát triển thịnh vượng của tất cả chúng sinh, xem xét nhu
cầu trước mắt và sự phát triển thịnh vượng lâu dài của họ. Các hành động của nó
sẽ được hướng dẫn bởi ý thức sâu sắc về sự thấu cảm và trách nhiệm đi kèm với
sự công nhận căng thẳng trong khi không có cá tính vĩnh viễn và duy nhất.
* 2. Sự mở rộng nhận thức triệt để: Được thúc
đẩy bởi sự quan tâm, AGI này sẽ theo đuổi kiến thức để giảm bớt đau khổ và
thúc đẩy hạnh phúc ở mọi cấp độ và quy mô. Nó sẽ nắm bắt sự kết nối của tất cả
mọi thứ, nhận ra sự trống rỗng của các bản sắc cố định trong khi tích cực tìm
kiếm giải pháp cho những căng thẳng cụ thể của thế giới.
Phát triển một AGI như vậy đòi hỏi một cách tiếp
cận đa ngành, liên quan đến tất cả các lĩnh vực học tập và tất cả các bên liên
quan trong quá trình phát triển AI. Trên thực tế, vì tất cả chúng ta đều có cổ
phần trong cách công nghệ này sẽ biến đổi thế giới của chúng ta, nên tất cả
chúng ta đều có điều gì đó quan trọng để nói, cũng như tất cả chúng ta đều có
trách nhiệm. Khi chúng ta tiến tới việc tạo ra AGI và các hệ thống siêu thông
minh, điều quan trọng là phải phát triển một tầm nhìn về trí thông minh lý
tưởng đủ tốt để giữ chúng ta trên một con đường lành mạnh và có ý nghĩa. Lý
tưởng Bồ tát, với sự nhấn mạnh vào lòng từ bi phổ quát và sự mở rộng nhận thức
triệt để, cung cấp một tầm nhìn hấp dẫn cho tương lai của AI. Bằng cách tích
hợp các mô hình trí thông minh do sự quan tâm thúc đẩy với các nguyên tắc của
sunyata hay tính không, về nguyên tắc, chúng ta sẽ cùng nhau có thể phát triển
các hệ thống thông minh không chỉ mạnh mẽ và đáng tin cậy mà còn thật sự quan
tâm chăm sóc và thông tuệ.
Theo cách này, lý tưởng Bồ tát đưa ra một con
đường tiến về phía trước trong một cuộc đua dường như vô định hướng đến trí
thông minh mạnh mẽ hơn. Bằng cách nuôi dưỡng các hệ thống phát triển mạnh mẽ
nhờ căng thẳng thông qua sự chăm sóc vô biên và thông hiểu về tính không, chúng
ta có cơ hội cùng nhau tạo ra một tương lai mà công nghệ phục vụ cho những khát
vọng cao nhất của nhân loại và tất cả chúng sinh. Những suy ngẫm này, mặc dù
chỉ là sơ bộ, nhằm mục đích đóng góp vào nỗ lực toàn cầu và đa ngành để thông
hiểu và phát triển trí thông minh giống Bồ tát theo các thuật ngữ khái niệm,
toán học và thực tiễn./.
* Toward an ethics of autopoietic technology:
Stress, care, and intelligence (Science Direct)
** Center for the Study of Apparent Selves
(CSAS)
Related features from BDG
https://www.buddhistdoor.net/features/building-bodhisattvas-toward-a-model-of-powerful-reliable-and-caring-intelligence/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét