CHƯƠNG NĂM: TRÁCH NHIỆM CHUNG

 

Nguyên bản: Universal Responsibility
Tác giả: Đức Đạt Lai Lạt Ma
Biên tập: Rajiv Mehrotra
Việt dịch: Quảng Cơ
Hiệu đính: Tuệ Uyển /Thursday, April 17, 2025

Tôi luôn tin rằng con người chúng ta về cơ bản đều giống nhau về mặt tinh thần, cảm xúc và thể chất.

Tôi muốn làm rõ, tuy nhiên có lẽ cũng cảnh báo bạn rằng bạn không nên kỳ vọng quá nhiều. Không có phép lạ nào cả. Tôi rất hoài nghi về những điều như vậy. Sẽ rất nguy hiểm nếu mọi người đến nghe tôi nói chuyện và tin rằng Đức Đạt Lai Lạt Ma có một loại năng lực chữa bệnh nào đó, chẳng hạn. Bản thân tôi cũng nghi ngờ những người tự nhận mình có năng lực chữa bệnh. Cách đây một thời gian, tại một cuộc tụ họp lớn ở Anh, tôi đã nói như vậy. Lúc đó, tôi đã nói với khán giả rằng nếu có một người chữa bệnh thật sự ngoài kia, tôi muốn cho người đó thấy vấn đề về da của tôi. Đôi khi, gãi ngứa có thể khá dễ chịu, nhưng như bậc thầy Phật giáo Ấn Độ Long Thọ đã nói, "Thà không bị ngứa còn hơn là có niềm vui khi gãi". Dù sao thì cho đến nay, tôi chưa từng gặp một người như vậy. Tuy nhiên, nếu bạn ở đây chỉ vì tò mò, thì điều đó hoàn toàn ổn thôi. Tôi rất vui khi có cơ hội được nói chuyện với các bạn và cũng muốn bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của tôi đối với những người đã tổ chức sự kiện này.

Điều cơ bản là mọi người đều muốn có một cuộc sống hạnh phúc, thành công. Đây không chỉ là mục tiêu của chúng ta mà còn là quyền hợp pháp của chúng ta. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để chúng ta đạt được cuộc sống hạnh phúc này? Tuy nhiên, khi sự phát triển về vật chất và tinh thần được kết hợp, chúng ta có thể đạt được mục tiêu của mình là một cuộc sống hạnh phúc. Do đó, trong khi tập trung vào sự phát triển về vật chất, điều cần thiết là chúng ta cũng phải chú ý đến các giá trị bên trong.

Khi tôi sử dụng từ "tâm linh", tôi không nhất thiết có ý nói đến niềm tin tôn giáo. Rõ ràng là có hai cấp độ tâm linh - sự hòa hợp với đức tin tôn giáo và sự hòa hợp không có đức tin. Rõ ràng, một cá nhân có thể xoay xở để sống một cuộc sống có ý nghĩa mà không cần đức tin tôn giáo, nhưng bạn không thể là một người hạnh phúc nếu không có tâm linh về các giá trị cơ bản của con người. Miễn là chúng ta vẫn là con người, thì không có cách nào chúng ta có thể bỏ qua điều này.

Những giá trị cơ bản của con người là gì? Có hai cấp độ. Ở một cấp độ, có ý thức quan tâm đến nhau, chia sẻ với nhau ý thức về sự thống nhất đến từ việc coi tất cả mọi người là anh chị em trong một gia đình nhân loại duy nhất, mang lại sự tôn trọng, khoan dung và kỷ luật tự giác. Chúng ta thậm chí còn tìm thấy một số phẩm chất này trong thế giới động vật. Tuy nhiên, ở một cấp độ khác, vì trí thông minh của con người và sự hiểu biết về hậu quả sâu rộng, chúng ta có thể cố tình tăng cường một số phẩm chất nhất định và cố gắng kiềm chế những phẩm chất khác. Theo cách này, con người trở nên tinh vi hơn nhiều so với động vật.

Con người và động vật đều có cùng mong muốn cơ bản về hạnh phúc hoặc sự thỏa mãn. Đây là điều chung của tất cả các loài có tri giác. Tuy nhiên, điều độc đáo ở chúng ta là trí thông minh. Mong muốn đạt được hạnh phúc, khoái lạc và sự thỏa mãn chủ yếu thông qua năm giác quan không phải là điều chỉ có ở con người, không có nhiều điểm phân biệt chúng ta với động vật về mặt này. Tuy nhiên, điều phân biệt chúng ta với động vật là khả năng sử dụng năng lực thông minh của mình trong hành trình thực hiện mong muốn tự nhiên là được hạnh phúc và vượt qua đau khổ. Chính khả năng phán đoán giữa hậu quả dài hạn và ngắn hạn của hành vi và hành động của chúng ta mới thật sự phân biệt chúng ta với động vật; sử dụng đúng đắn những phẩm chất độc đáo của con người là điều chứng minh chúng ta là con người thật sự.

Một yếu tố quan trọng khác là có hai loại đau đớn và khoái cảm - đau đớn và khoái cảm ở cấp độ thể chất hoặc giác quan và ở cấp độ tinh thần. Nếu chúng ta xem xét cuộc sống hàng ngày của mình, chúng ta sẽ thấy rõ rằng chúng ta có thể chế ngự nỗi đau về thể xác về mặt tinh thần. Khi chúng ta hạnh phúc và bình tĩnh, chúng ta có thể dễ dàng bỏ qua sự khó chịu về thể xác, chẳng hạn như đau đớn và cảm giác không thoải mái. Tuy nhiên, khi chúng ta không vui hoặc bối rối, thì ngay cả những yếu tố bên ngoài tốt nhất, chẳng hạn như bạn đồng hành tốt, tiền bạc và danh vọng, cũng không thể làm chúng ta hạnh phúc. Điều này cho thấy rằng bất kể trải nghiệm giác quan của chúng ta có mạnh mẽ đến đâu, chúng cũng không thể lấn át trạng thái tinh thần của chúng ta; trải nghiệm tinh thần vượt trội hơn trải nghiệm vật lý. Trong lĩnh vực tinh thần của hạnh phúc và đau khổ hoặc đau đớn và khoái lạc này, ứng dụng trí thông minh của con người đóng một vai trò có ảnh hưởng to lớn.

Bản thân sự thông minh của con người là trung tính; nó chỉ là một công cụ có thể được sử dụng theo cách phá hoại hoặc xây dựng. Ví dụ, nhiều đau khổ của chúng ta xuất hiện do sức mạnh của trí tưởng tượng và khả năng suy nghĩ về tương lai của chúng ta, điều này có thể tạo ra sự nghi ngờ, kỳ vọng, thất vọng và sợ hãi. Động vật không có những vấn đề này. Nếu một con vật tìm thấy thức ăn và nơi trú ẩn tốt và không có sự xáo trộn tức thời, nó có thể tồn tại khá yên bình, nhưng ngay cả khi chúng ta, con người, được ăn uống đầy đủ và được bao quanh bởi những người bạn đồng hành tốt, âm nhạc hay, v.v., thì sự tinh tế và kỳ vọng của chúng ta không cho phép chúng ta thư giãn. Nói cách khác, sự thông minh của con người là nguồn gốc của lo lắng và các vấn đề. Sự bất hạnh phát sinh từ trí tưởng tượng quá mức không thể giải quyết bằng phương tiện vật chất.

Do đó, sự thông minh của con người có thể có ảnh hưởng rất lớn theo hướng tiêu cực hoặc tích cực. Yếu tố chính để hướng sự thông minh tích cực hơn là có thái độ tinh thần đúng đắn. Để có một cuộc sống hạnh phúc, những ngày vui vẻ và những đêm vui vẻ, điều cực kỳ quan trọng là kết hợp trí thông minh của con người với các giá trị cơ bản của con người. Nếu tâm chúng ta thanh thản, cởi mở và bình tĩnh trong ngày, những giấc mơ của chúng ta sẽ phản ánh những trải nghiệm này và trở nên hạnh phúc. Nếu trong ngày chúng ta trải qua nỗi sợ hãi, bồn chồn và nghi ngờ, chúng ta sẽ tiếp tục gặp rắc rối trong giấc mơ của mình. Do đó, để có được hạnh phúc 24 giờ một ngày, chúng ta phải có thái độ tinh thần đúng đắn.

Thay vì nghĩ về tiền bạc và vật chất mỗi phút trong ngày, chúng ta nên chú ý nhiều hơn đến thế giới bên trong của mình. Thật thú vị khi tự hỏi bản thân những câu hỏi như "Tôi là ai?" và "Cái tôi của tôi ở đâu?" Thông thường, chúng ta coi cái "Tôi" của mình là điều hiển nhiên. Chúng ta cảm thấy rằng bên trong chúng ta có một cái gì đó vững chắc và độc lập, là chủ nhân của tâm, cơ thể và của cải của chúng ta, nếu chúng ta suy ngẫm và xem xét cái gọi là bản ngã quyền năng và quý giá này thật sự nằm ở đâu, thì nó sẽ tỏ ra khá hữu ích. Chúng ta cũng nên hỏi "Tâm là gì? Nó ở đâu?" bởi vì năng lực lớn nhất của mọi lực lượng gây nhiễu loạn là những cảm xúc tiêu cực. Khi những cảm xúc tiêu cực này phát triển đầy đủ, chúng ta trở thành nô lệ của chúng, như thể điên rồ. Do đó, khi những cảm xúc tiêu cực nảy sinh, việc tìm hiểu “Tất cả những điều này đến từ đâu” là rất hữu ích?

Yếu tố chính trong việc phát triển và tăng cường các giá trị cơ bản của con người - ý thức quan tâm và chia sẻ với nhau - chính là tình cảm của con người, cảm giác gần gũi với nhau. Khoa học y khoa cũng dạy chúng ta rằng cảm xúc đóng vai trò rất quan trọng đối với sức khỏe. Ví dụ, sợ hãi và thù hận rất có hại cho chúng ta. Ngoài ra, khi những cảm xúc tiêu cực nảy sinh mạnh mẽ, một số bộ phận nhất định trong não của chúng ta sẽ bị chặn lại và trí thông minh của chúng ta không thể hoạt động bình thường. Chúng ta cũng có thể thấy từ kinh nghiệm hàng ngày của mình rằng những cảm xúc tiêu cực mạnh mẽ có thể khiến chúng ta khó chịu và căng thẳng, dẫn đến các vấn đề về tiêu hóa và giấc ngủ, khiến một số người trong chúng ta phải dùng đến thuốc an thần, thuốc ngủ, rượu hoặc các loại thuốc khác.

Hơn nữa, khi một số cảm xúc tiêu cực phát triển, chúng có thể làm mất cân bằng tự nhiên của cơ thể, dẫn đến huyết áp cao và các loại bệnh khác. Một nhà nghiên cứu y khoa đã trình bày dữ liệu tại một hội nghị cho thấy những người thường xuyên sử dụng các từ như "tôi", về “tôi" và "của tôi" có nguy cơ đau tim cao hơn. Vì vậy, có vẻ như nếu bạn muốn lên cơn đau tim, bạn nên lặp lại những từ này như một câu thần chú và luôn nói "Tôi, tôi, tôi, tôi, tôi.”

Nếu chúng ta nghĩ về bản thân mình là rất quý giá và tuyệt đối, toàn bộ sự tập trung tinh thần của chúng ta trở nên rất hẹp hòi và hạn chế, thậm chí những vấn đề nhỏ cũng có vẻ không thể chịu đựng được. Người hưởng lợi thật sự của việc thực hành lòng từ bi và việc quan tâm cho người khác chính là tự bản thân mình. Chúng ta có thể có ấn tượng rằng những người hưởng lợi chính của việc thực hành lòng từ bi là những người ở phía nhận; rằng việc thực hành lòng từ bi chỉ có liên quan đến những người quan tâm đến người khác và không liên quan đến những người không quan tâm, vì lợi ích chính của nó là dành cho người khác. Đây là một sai lầm. Lợi ích tức thời của việc thực hành lòng từ bi thật sự được người thực hành trải nghiệm.

Bởi vì tâm chúng ta rộng mở và chúng ta cảm thấy thoải mái hơn khi nghĩ về nhân loại và phúc lợi của người khác, nếu chúng ta có thể tạo ra thái độ tinh thần này, bất cứ khi nào gặp ai đó, chúng ta sẽ cảm thấy rằng đây là một người anh chị em khác và sẽ có thể giao tiếp dễ dàng ngay lập tức. Khi chúng ta chỉ nghĩ về bản thân mình, cánh cửa bên trong của chúng ta vẫn đóng và chúng ta thấy rất khó để giao tiếp với những người đồng loại.

Tôi là một nhà sư Phật giáo bảy mươi tuổi và trong vài tháng nữa tôi sẽ bảy mươi mốt tuổi. Phần lớn cuộc đời tôi không hạnh phúc. Hầu hết mọi người đã biết về những trải nghiệm khó khăn của tôi. Khi tôi mười lăm tuổi, tôi đã mất tự do; ở tuổi hai mươi bốn, tôi đã mất đất nước. Bây giờ, bốn mươi mốt năm đã trôi qua kể từ khi tôi trở thành người tị nạn và tin tức từ quê hương tôi luôn rất buồn. Tuy nhiên, bên trong, trạng thái tinh thần của tôi có vẻ khá bình yên. Tin xấu có xu hướng vào tai này và ra tai kia; không có nhiều thứ đọng lại trong tâm tôi. Kết quả là sự bình yên trong tâm tôi không bị xáo trộn quá nhiều.

Không phải vì tôi là một người đặc biệt. Tôi nói đùa với những người bạn Trung Hoa của tôi về thuật ngữ tiếng Hoa là hoạt Phật (huo-fo), có nghĩa là "Phật sống". Bản thân thuật ngữ này rất nguy hiểm; nó hoàn toàn sai. Từ tiếng Tây Tạng là "lạt ma"; trong tiếng Phạn, nó là "đạo sư". Không có dấu hiệu nào của "Phật sống" trong những từ này, vì vậy tôi không biết người Trung Hoa lấy chữ"Phật sống" từ đâu ra. Dù sao thì, cho dù mọi người gọi tôi là Phật sống, Thánh Vương hay trong một số trường hợp, là ác quỷ hay phản cách mạng, thì điều đó cũng không quan trọng. Thực tế là tôi chỉ là một con người; một nhà sư Phật giáo giản dị. Không có sự khác biệt nào giữa chúng ta, và theo kinh nghiệm của riêng tôi, nếu chúng ta chú ý nhiều hơn đến thế giới nội tâm của mình thì cuộc sống của chúng ta có thể hạnh phúc hơn. Bạn có thể đạt được nhiều điều khi sống trong một xã hội phát triển về mặt vật chất, nhưng nếu ngoài ra, bạn chú ý nhiều hơn đến thế giới nội tâm của mình, cuộc sống của bạn sẽ trở nên phong phú và trọn vẹn hơn nhiều.

Bằng cách rèn luyện tâm trí, chúng ta có thể trở nên thanh thản hơn. Điều này sẽ mang đến cho chúng ta nhiều cơ hội hơn để tạo ra những gia đình và cộng đồng con người hòa bình, nền tảng của hòa bình thế giới. Với sức mạnh nội tại, chúng ta có thể đối mặt với các vấn đề ở cấp độ gia đình, xã hội và thậm chí toàn cầu theo cách thực tế hơn. Bất bạo động không có nghĩa là thụ động. Chúng ta cần giải quyết các vấn đề thông qua đối thoại với tinh thần hòa giải. Đây là ý nghĩa thật sự của bất bạo động và là nguồn gốc của hòa bình thế giới.

Cách tiếp cận này cũng có thể rất hữu ích trong sinh thái học. Chúng ta luôn nghe về một môi trường tốt hơn, hòa bình thế giới, bất bạo động, v.v., nhưng những mục tiêu như vậy không đạt được thông qua việc áp dụng các quy định hoặc nghị quyết của Liên hợp quốc; mà cần có sự chuyển đổi của từng cá nhân. Khi chúng ta đã xây dựng được một xã hội hòa bình, trong đó các vấn đề được đàm phán thông qua đối thoại, chúng ta có thể nghiêm túc nghĩ đến phi quân sự hóa - đầu tiên là ở cấp độ quốc gia; sau đó là cấp độ khu vực; và cuối cùng là cấp độ toàn cầu. Tuy nhiên, sẽ rất khó để đạt được những điều này trừ khi bản thân các cá nhân trải qua sự thay đổi trong tâm trí của chính họ./.