GIỮA NHÂN TẠO VÀ CON NGƯỜI

 

Nguyên tác: Between Artificial and Human
Tác giả: Tiến sĩ Beth Singler
Việt dịch: Quảng Cơ
Sưu tập: Tuệ Uyển, Thứ Ba, 15 Tháng Tư 2025

***

Tiến sĩ Beth Singler đặt câu hỏi chúng ta vạch ranh giới giữa nhân tạo và con người ở đâu? Liệu ranh giới này có thể khác nhau trong triết lý phương Đông và phương Tây không?

Sự Hợp Tác Giữa Con Người Và AI

Ngay cả những câu chuyện thần thoại cũ hơn như câu chuyện về lợn rừng vàng trong thần thoại Bắc Âu, hay những người hầu gái vàng của Hephaestus trong thần thoại Hy Lạp, cũng cho thấy những ý tưởng như vậy có thể bắt nguồn từ đâu. Điều này có thể gây ngạc nhiên nếu hình ảnh AI và robot của bạn chỉ được đặt trong khoa học viễn tưởng thế kỷ 20.

Một số câu chuyện về những sinh vật nhân tạo này kết thúc trong thảm họa - như trong bài thơ thế kỷ 18 của Johann Wolfgang von Goethe, được nhiều người bất tử hóa trong bộ phim chuyển thể lấy chú chuột của Disney, “Người học việc của phù thủy” (The Sorcerer's Apprentice.) Nhưng điều này cũng cho chúng ta biết về cách chúng ta nhìn nhận sự kiêu ngạo hoặc lười biếng của loài người trong lịch sử khi từ bỏ vai trò và nhiệm vụ của mình cho người khác, bao gồm cả các công cụ thông minh.

Một Tương Lai Không Có AI?

Cũng giống như những cây chổi trong “Người học việc của phù thủy” không làm gì sai khi chúng tuân theo lệnh của phù thủy lười biếng trong quá trình đào tạo, AI như một công cụ cũng có thể được sử dụng cho những mục đích xấu xa hoặc chỉ đơn thuần là xấu xa. Những lo ngại chính đáng về giám sát, lập hồ sơ, deep fake, thiên vị thuật toán và hệ thống vũ khí tự động gây chết người có thể củng cố những câu chuyện về nỗi sợ hãi mà công chúng nói tiếng Anh phương Tây quen thuộc hơn. Tuy nhiên, một lần nữa, thật khó để tưởng tượng ra một tương lai mà chúng ta không sử dụng AI theo một cách nào đó.

Có vẻ như rất khó có khả năng AI sẽ phải đối mặt với một "Mùa đông AI" khác như đã từng xảy ra vào cuối những năm 1980 khi nguồn tài trợ của chính phủ cạn kiệt sau khi AI không đáp ứng được kỳ vọng. Không giống như lúc đó, hiện nay có mức đầu tư lớn hơn của các công ty và doanh nhân vào AI, bao gồm cả những người hướng tới trí tuệ nhân tạo tổng quát và những điều tốt đẹp mà nó có thể mang lại cho chúng ta. Điều đó không có nghĩa là sự kỳ vọng vào AI không còn là vấn đề nữa. Một vài ví dụ: một cuộc khảo sát gần đây cho thấy ba phần năm các "công ty khởi nghiệp AI" tự xưng thực tế không sử dụng AI. Một ví dụ khác: một giám đốc công nghệ tại một công ty an ninh mạng đã từng thừa nhận với tôi rằng nếu công ty của ông ấy có thể trung thực, họ sẽ nói rằng họ chỉ làm "toán học", không phải AI. Nhưng bộ phận tiếp thị sẽ không cho phép họ làm như vậy.

Cuối cùng, những hình ảnh Kẻ hủy diệt thường trực đi kèm với các bài báo về ngay cả những tiến bộ tầm thường nhất của AI cũng chỉ khuếch đại nhận thức rằng AI tiên tiến hơn thực tế.

AI Và Thuyết Vật Linh (1)

Quan niệm về AI như một tác nhân, một thực thể độc lập với ý định riêng, đặt ra một số câu hỏi thú vị về ý nghĩa của việc trở thành con người.

Chúng ta cần xem xét ranh giới giữa AI và con người, giữa tự nhiên và nhân tạo - và xem xét lại mối quan hệ giữa vật chất và tinh thần và tìm hiểu đôi điều về cách các nền văn hóa khác nhau tưởng tượng về những điều này. Là một nhà nhân chủng học có nền tảng về nghiên cứu tôn giáo, ý tưởng về ảnh hưởng của các truyền thống vật linh trong các quan niệm phương Đông về AI đặc biệt thú vị. Mặc dù đúng là không có gì ở phương Tây nói tiếng Anh giống như các nghi lễ Shinto được tổ chức cho những chú chó robot Aibo đã chết ở Nhật Bản, nhưng không thiếu tư duy vật linh ở phương Tây. Thay vào đó, chính sự phân đôi của 'phương Đông' và 'phương Tây' dựa trên một câu chuyện do Khai sáng tạo ra về lý trí vượt trội và tính thế tục ở phương Tây, không hoàn toàn đúng với trải nghiệm sống của mọi người.

Ngay cả ngày nay, các truyền thống vật linh và pháp sư phương Tây vẫn có những người theo và có nhiều tàn dư của tư tưởng vật linh trong các mê tín và tín ngưỡng tôn giáo đương đại. Trong quá trình nghiên cứu, tôi đã bị ấn tượng bởi cách mà các linh thức phi vật chất thuộc nhiều loại vẫn đang được đưa vào sử dụng thực tế trong kỷ nguyên 'hiện đại'. Tôi có xu hướng tin rằng chúng ta chưa bao giờ 'hiện đại' chút nào, và sự liên tục của tư duy vật linh ở 'phương Tây' làm nổi bật cách mà tính thế tục có thể là một câu chuyện thống trị, nhưng không nhất thiết là một câu chuyện đúng. Có người đã từng nói với tôi rằng họ rất tiếc khi đến muộn trong một cuộc họp với tôi, nhưng họ đã gặp khó khăn trong việc tìm chỗ đậu xe cho đến khi họ nhờ thiên thần hộ mệnh của mình giúp đỡ. Và rồi một chỗ đậu xe đã xuất hiện.

Một AI có thể giúp chúng ta tìm chỗ đậu xe có thể giải thích được bằng khoa học hơn là một thiên thần, ít nhất là đối với các chuyên gia AI. Nhưng nhiều người không phải chuyên gia có thể đưa ra những câu chuyện và lời giải thích của riêng họ về khả năng tìm kiếm không gian của AI, và đó là nơi mà sự tiếp nối với tư tưởng vật linh trước đó sẽ được nhìn thấy ở phương Tây hoặc phương Đông.

Bằng cách mở ra câu hỏi về việc con người hay nhân tạo là gì, có cơ hội làm xáo trộn những gì mọi người nghĩ là chắc chắn. Cơ hội phá vỡ quan điểm nhị phân về vật chất và tinh thần và làm cho cuộc sống phức tạp hơn một chút. Việc nhận ra tính liên tục của tư tưởng vật linh và làm say đắm lại thế giới quan của chúng ta có thể là cần thiết trong thời đại mà tư duy duy vật đã cắt đứt chúng ta khỏi thế giới tự nhiên và cho phép chúng ta coi nó như một nguồn tài nguyên thấp kém.

'Chúng ta liên tục bị viết lại', những người phụ trách AI: Hơn Con Người (More than Huma) đã nói với tôi.

Thông qua những câu chuyện chúng ta tự kể với mình về AI, có lẽ chúng ta có thể nhận thức lại những cách kể chuyện cũ hơn về con người.

***

Về tác giả
Tiến sĩ Beth Singler là Nghiên cứu viên cấp dưới về Trí tuệ nhân tạo tại Cao đẳng Homerton, Đại học Cambridge. Cô cũng là Nghiên cứu viên liên kết tại Trung tâm Leverhulme về Tương lai của Trí tuệ, Đại học Cambridge.
Về triển lãm
AI: More than Human mời bạn khám phá mối quan hệ của chúng ta với trí tuệ nhân tạo. Quy tụ các nghệ sĩ, nhà khoa học và nhà nghiên cứu, triển lãm tương tác này cung cấp một cuộc khảo sát chưa từng có về AI mà bạn được mời tham gia trực tiếp.
AI: More than Human mở cửa đến ngày 26 tháng 8 năm 2019.
Thuyết vật linh (1)
Thuyết vật linh hay thuyết sinh khí[1] là một quan niệm triết học, tôn giáo hay tinh thần cho rằng tâm linh hay linh thức hay sự linh thiêng có trong mọi vật (người, động vật, thực vật, đồ vật, khoáng vật, đá, sông, núi v.v), trong mọi hiện tượng tự nhiên (sấm, chớp, mây, mưa) hay các thực thể khác trong môi trường tự nhiên. Nó là một phần của thuyết vật hoạt trong triết học. Thuyết vật linh cũng gán tâm linh cho các khái niệm trừu tượng như lời nói, các ẩn dụ trong thần thoại. Các tôn giáo nhấn mạnh thuyết vật linh là các tín ngưỡng dân gian, chẳng hạn như Shaman giáo, Shintō (thần đạo Nhật Bản) hay một số giáo phái của Hindu giáo. Các tộc người đều tìm một biểu tượng linh thiêng, là vật thiêng niềm tin trừ diệt ma quỷ.


https://www.barbican.org.uk/s/artificialhuman/?_ga=2.158594426.1959788213.1616584343-