GIẢI MÃ HẠNH PHÚC KẾT HỢP TRONG TANTRA

 

Nguyên tác: Decoding Erotic Bliss in Tantra
Tác giả: Tiffani Gyatso
Việt dịch: Quảng Cơ
Biên tập: Tuệ Uyển
***

Guru Rinpoche and consort by Tiffani Gyatso

Có một dòng chảy chạy qua mỗi con người, đôi khi tinh tế, đôi khi mãnh liệt. Có người cảm nhận rõ hơn, có người lại ít hơn, nhưng đó là một loại năng lượng tràn đầy nhiệt huyết sống động - khi người ta nhìn thế giới với sự tò mò, khi người ta hứng thú với nó, khi người ta gắn kết và kết nối. Thế giới có thể xoay vần nhưng người ta vẫn hiện diện, và loại hiện diện gắn kết này chính là thứ chúng ta gọi là năng lượng tình dục.

Trong trí tưởng tượng của người Hy Lạp, Eros chưa bao giờ chỉ là một cậu bé tinh nghịch với cây cung. Trong những văn bản cổ xưa nhất, chàng là một sức mạnh nguyên thủy nảy sinh từ chính sự hỗn mang—một xung lực thô sơ gắn kết vũ trụ lại với nhau, một khát khao thôi thúc vật chất vươn tới hình hài và tâm hồn tìm đến nhau. Các nhà thơ sau này đã tinh chỉnh chàng thành vị thần tình yêu, vừa dịu dàng vừa nguy hiểm, một mũi tên vừa gây thương tích vừa thức tỉnh. Eros được hiểu là cơn đói triền miên của chính cuộc sống, khao khát cái đẹp, sự hợp nhất, sự liên tục—không bao giờ được thỏa mãn, luôn kéo ta vượt ra khỏi chính mình.

Eros có thể được hiểu vượt ra ngoài tình yêu nhục dục đơn thuần, như chính động lực của cuộc sống; thôi thúc gìn giữ, sáng tạo, kết nối, vượt lên. Trong viễn cảnh này, năng lượng tình dục không phải là một thứ xa xỉ; nó là nền tảng của sức sống, không chỉ là sự giải trí mà còn là sự tái tạo. Nó trào dâng không chỉ trong chuyện chăn gối, khi những người yêu nhau hoàn toàn đầu hàng những gì đang diễn ra “bây giờ”, mà còn trong nghệ thuật, âm nhạc, khiêu vũ, cách chúng ta đi lại, cách chúng ta nói năng—và hơn cả những gì chúng ta làm là chính con người chúng ta. Sống một cách tình dục là để bản thân được dòng chảy này cuốn trôi, là nhận ra rằng bên trong khát khao nằm ẩn chứa ngữ pháp bí mật của cuộc sống: khao khát được tiếp tục trở thành.

Từ rất lâu trước khi tâm lý học hiện đại nói về trí tưởng tượng và ham muốn, tantra ở Ấn Độ đã nhận ra năng lượng khiêu dâm là nguyên liệu thô của sự thức tỉnh. Xuất hiện vào khoảng thế kỷ thứ sáu sau Công nguyên, trong cả bối cảnh Shaiva*1 và Phật giáo, tantra đã dám lấy toàn bộ trải nghiệm của con người làm con đường. Trong tantra Shaiva, Shiva và Shakti*2 trong vòng tay vũ trụ đã tiết lộ sự không thể tách rời của ý thức và năng lượng. Trong Kim cang thừa Phật giáo, hình ảnh của yab-yum - các vị thần nam và nữ trong sự kết hợp tình dục - đã trở thành biểu tượng của phúc lạc và sự trống rỗng hợp nhất thành một. Các văn bản như Tantra Hevajra (Hỉ Kim Cang) và Tantra Cakrasamvara (Thắng Lạc Kim Cang) đã mô tả các hình dung phức tạp, mật ngôn và các thực hành cơ thể vi tế để truyền năng lượng này, chứ không phải kìm nén nó. Đôi khi, ngay cả yoga tình dục cũng được thực hành như một phương pháp để chuyển hóa ham muốn trực tiếp thành hiện thực.

Thoạt nhìn, con đường này có vẻ mâu thuẫn đối với các vị tăng Phật giáo sống độc thân, những người tuân theo các giáo lý ban sơ của Đức Phật được lưu giữ trong Kinh Tạng Pali, trong đó nói rằng dục vọng là cội nguồn của khổ đau. Con đường dẫn đến giải thoát, tức Bát Chánh Đạo, được xây dựng dựa trên việc tu tập ly dục và xả bỏ. Từ góc nhìn này, đam mê dường như chỉ là một chướng ngại — thứ cần được từ bỏ để đạt được sự an lạc. Hàng thế kỷ sau, Phật giáo Mật tông (Kim Cang thừa-Vajrayana) xuất hiện tại Ấn Độ. Tại đây, thay vì xem dục vọng chỉ đơn thuần là chất độc, Mật tông tuyên bố rằng “chính chất độc đó có thể biến thành thuốc.” Dục vọng, sân hận và sợ hãi không chỉ bị đè nén mà còn được chuyển hóa. Nếu như Phật giáo nguyên thủy thường tìm kiếm sự giải thoát bằng cách rút lui khỏi ngọn lửa, thì Mật tông lại dám bước thẳng vào trong đó — không phải để buông thả, mà để khai thác sức mạnh từ nó.

Hình ảnh về các pháp tu cùng phối ngẫu, sự hợp nhất tình dục và các vị bổn tôn phẫn nộ dường như mâu thuẫn với giới hạnh sống độc thân. Nhưng sự căng thẳng này là có chủ ý: Mật tông khẳng định rằng thực tại vốn là phi nhị nguyên, rằng niết-bàn và luân hồi không phải là hai cõi tách biệt, mà chỉ là những cách nhìn khác nhau. Việc hoàn toàn chối bỏ dục vọng có nguy cơ củng cố thêm nhị nguyên, vì vậy bước đi của Mật tông mang tính nghịch lý: dục vọng được tiếp nhận, nhưng được chuyển hóa thông qua chánh niệm và tỉnh thức.

Tại Tây Tạng, điều này trở thành sự tổng hợp của Kim Cang thừa (Vajrayana): các vị tăng sống độc thân vẫn giữ gìn hạnh xả ly như một giới hạnh bên ngoài, nhưng trong thiền thất của mình, họ thực hành các yoga về nội nhiệt, năng lượng vi tế và sự hợp nhất trong quán tưởng. Sự hợp nhất giữa đam mê và trí tuệ không còn bị xem là vi phạm giáo lý của Đức Phật, mà là sự thực hiện triệt để giáo lý ấy — biến cả dục vọng thành một con đường dẫn đến giải thoát.

Đối với các vị tăng, những pháp tu này chủ yếu là các yoga nội tại. Hình ảnh yab-yum — nam và nữ bổn tôn trong tư thế hợp nhất — không phải là sự cho phép buông thả thể xác, mà là những biểu tượng thiền định, đại diện cho sự không thể tách rời giữa đại lạc và tánh không, cũng như không thể tách ánh sáng và hơi nóng của một ngọn lửa. Thông qua quán tưởng, mật ngôn và các pháp thở, hành giả học cách khởi lên những trạng thái đại lạc nội tâm mãnh liệt, rồi hợp nhất trạng thái đại lạc ấy với trí tuệ về tánh không. Điều này được xem như một con đường tắt đến giác ngộ, sử dụng những động lực mạnh mẽ nhất của con người như nhiên liệu thúc đẩy cho sự thức tỉnh.

Vì vậy, sự mâu thuẫn tưởng chừng này cũng chính là một bài học. Phật giáo nguyên thủy nhấn mạnh đến sự ly dục vì nếu không có một mức độ ổn định tâm và xả ly nhất định, thì ngọn lửa của Mật tông có thể thiêu đốt hành giả. Mật tông không đến để phủ nhận lời dạy của Đức Phật về sự không đắm luyến, mà là để hoàn thiện nó — chỉ ra rằng khi trí tuệ và từ bi đã vững mạnh, thì ngay cả đam mê cũng có thể được hiển lộ là rỗng không, rực rỡ và tự do.

Hayagriva yab-yum. Mã Đầu Kim Cang

Vì vậy, sự mâu thuẫn có vẻ bề ngoài này cũng chính là một bài học. Phật giáo nguyên thủy nhấn mạnh đến sự ly tham vì nếu không có một sự ổn định nội tâm và tinh thần xả ly nhất định, thì ngọn lửa của Mật tông có thể thiêu đốt người tu. Mật tông không nhằm phủ nhận lời dạy của Đức Phật về sự không dục, mà là để hoàn thiện lời dạy ấy — cho thấy rằng khi trí tuệ và lòng từ bi đã được nuôi dưỡng vững chắc, thì ngay cả dục vọng cũng có thể được nhận ra là rỗng không, sáng rực và tự tại.

Theo nghĩa này, đời sống độc thân và Mật tông không phải là hai điều đối lập, mà là hai giai đoạn của cùng một con đường: trước tiên là làm nguội ngọn lửa, sau đó là học cách chuyển hóa nó thành ánh sáng.

Trong khi các hành giả xuất gia chủ yếu thực hành Mật tông như một yoga nội tâm thông qua quán tưởng, thì các hành giả cư sĩ đôi khi tiếp nhận giáo lý này trong những bối cảnh nghi lễ mang tính trực đúng như vậy hơn. Trong một số truyền thống của Shaiva và Phật giáo, những hành giả đã qua giai đoạn tu tập cao cấp thực hành karmamudra (ấn nghiệp hay duyên hợp yoga — tức yoga tình dục với một phối ngẫu), nơi thân thể trở thành mandala, và sự hợp nhất nhục cảm được thánh hóa như một cánh đồng chứng ngộ. Những nghi lễ này chưa bao giờ là tùy tiện; chúng được ràng buộc bởi bí mật, giới nguyện và một khuôn khổ nghi lễ chặt chẽ — với mục đích chuyển hóa dục vọng thông thường thành sự tỉnh giác thiêng liêng.

Vì vậy, Mật tông phát triển theo hai dòng song song: các pháp tu nội tâm của chư Tăng, trong đó sự hợp nhất mang tính biểu tượng và quán tưởng; và các nghi lễ hiện thân của hàng cư sĩ, còn gọi là ngakpa — những người không giữ giới luật xuất gia mà giữ samaya mật tông (những cam kết thiêng liêng gắn liền với lễ quán đảnh và thực hành). Kỷ luật của họ nghiêm ngặt nhưng có hình thức khác, đặt nền tảng trên mật ngôn, thiền định, nghi lễ và yoga, thay vì giới luật tu viện, và trong đó, tình dục có thể được thực hành như một nghi lễ.

Cả hai con đường đều chia sẻ một nền tảng triết lý chung: dục vọng không phải là kẻ thù, mà là một năng lực cần được nhận diện, tinh luyện và cuối cùng là hòa tan vào bản thể chân thật của nó. Điều liên kết họ chính là niềm tin rằng năng lượng ái dục không đơn thuần là sự hưởng thụ, mà là cách tiếp cận trực tiếp với nguồn sinh lực căn bản của sự sống — và chuyển hóa nó thành con đường giải thoát.

Mặc dù thường bị hiểu lầm là phóng túng, Mật tông trên thực tế lại vô cùng nghiêm cẩn, đòi hỏi lễ quán đảnh, giới nguyện và sự rèn luyện kỹ lưỡng về thân, khẩu và ý. Điều khiến Mật tông trở nên cấp tiến chính là việc nó từ chối tách biệt cái thiêng liêng khỏi cảm quan thế tục; ngay cả những năng lượng của dục vọng, sợ hãi và cái chết cũng có thể được chuyển hóa thành những cánh cửa dẫn đến giác ngộ.

Vajravahari – Kim Cang Hỉ

Trong Tantra, sự hợp nhất tình dục không bao giờ nên được hiểu theo nghĩa của tình dục thông thường. Thay vào đó, nếu bạn đã từng cảm nhận được một niềm đam mê mãnh liệt dành cho ai đó, bạn có thể sử dụng ký ức ấy như một cánh cửa: tách rời trải nghiệm khỏi con người cụ thể, và nhận ra rằng điều bạn thật sự chạm đến không phải là đối tượng bên ngoài, mà là nguồn năng lượng bên trong chính bạn.

Chính nguồn lực đó—đam mê, tình yêu, khát khao thiêng liêng—đang sống trong bạn. Việc tưởng tượng về sự hợp nhất trong thực hành không phải là bám víu vào hình tướng bên ngoài, mà là kết nối trực tiếp với năng lượng đó. Đây không phải là sự dính mắc, mà là sự trở lại với cuộc sống và tương tác với nó từ một cấp độ năng lượng thức tỉnh—nơi bạn tiếp cận cuộc đời từ trạng thái viên mãn bên trong, từ sự hiến dâng, và từ tình yêu tràn đầy.

Ở đây tồn tại một sự song hành sâu sắc: trong cả Tantra lẫn trái tim con người nói chung, năng lượng dục tính không chỉ gắn liền với sự sống, mà còn với cái chết. Các triết gia và thi sĩ thuộc nhiều nền văn hóa đã cảm nhận được điều này.

Người Pháp gọi cực khoái là la petite mort—“cái chết nhỏ,” khoảnh khắc cái tôi tan rã.
Georges Bataille viết: “Tình dục là sự đồng thuận với sự sống đến tận ranh giới của cái chết.” Các nhà huyền môn cũng vang vọng nghịch lý này. Rumi kêu gọi: “Hãy chết trước khi bạn chết, và bạn sẽ tỉnh thức.” Thánh Gioan Thánh Giá thú nhận: “Tôi chết vì tôi không thể chết,” bị thiêu đốt bởi khát khao thần linh. Ở Ấn Độ theo truyền thống Bhakti, Mirabai hát: “Tôi đã nhuộm mình trong màu của Người Yêu Dấu… khi tôi chết, đó sẽ chỉ là trong vòng tay của Ngài.” Ngôn ngữ thì trần tục, nhưng trải nghiệm lại thiêng liêng.

Năng lượng dục tính, dù trong Tantra hay trong những bài thơ của các bậc huyền môn, chưa bao giờ chỉ là về khoái lạc. Nó là sự buông bỏ bản ngã, là sự tan rã của mọi ranh giới, là sự nhận ra rằng sự sống và sự trống rỗng không phải là hai thứ tách biệt. Đó là năng lượng dục tính như tình yêu thiêng liêng—một dòng năng lượng chảy xuyên qua thân thể, thắp sáng trí tưởng tượng, và mở ra cánh cửa dẫn vào vô hạn.

Vajrayogini - Kim Cang Du Già Nữ

Đón nhận tính dục như Tantra dạy không phải là sự buông thả, mà là lòng can đảm. Đó là đối diện với ngọn lửa của khao khát mà không mang theo sự xấu hổ, và để nó thiêu rụi cái tôi nhỏ bé. Đó là sự nhận ra, như các bộ Tantra vĩ đại từng tuyên bố: “Chính bởi năng lượng trói buộc ta, ta cũng có thể được giải thoát bởi chính năng lượng ấy.” Vì vậy, niềm hoan lạc dục tính không phải là thứ để nắm giữ hay tích trữ. Nó là lời nhắc rằng bản thân cuộc sống là sự ngây ngất—thoáng qua, rực rỡ—và rằng, trong sự buông mình vào huyền nhiệm ấy, ta nếm được hương vị của sự tỉnh thức.

Trong biểu tượng học của Tantra, biểu tượng được sử dụng một cách táo bạo không khoan nhượng. Hãy nhìn vào hình tượng Vajrayogini (Kim Cang Du Già Nữ) có lẽ là hiện thân sống động nhất của cái nhìn Tantric.

Nàng xuất hiện trần truồng, thân thể đỏ như lửa, không mang trang sức bằng ngọc ngà châu báu, mà khoác vòng sọ người, một tay cầm chén sọ đầy máu, tay kia cầm dao lột da. Nàng nhảy múa trên xác chết, nhưng ánh mắt lại rực sáng một cách mãnh liệt và sáng suốt.

Mỗi chi tiết đều là một bài học:
• Sự khỏa thân tượng trưng cho tính minh bạch tuyệt đối, không còn ảo tưởng che phủ.
• Màu đỏ là ngọn lửa của khao khát chính nó.
• Chiếc sọ và lưỡi dao nhắc rằng cái chết và sự vô thường không bao giờ tách rời khỏi sự sống.

Vajrayogini không phải là nữ thần để thờ phụng từ xa, mà là tấm gương phản chiếu chính tâm thức của hành giả—khi họ đã đủ dũng khí để nhìn thẳng vào dục vọng, cái chết và sự tự do, mà không chùn bước.

Những vị phối ngẫu của nàng, như Cakrasamvara (Thắng Lạc Kim Cang) hoặc Hayagriva (Mã Đầu Kim Cang), là hiện thân của lực năng bổ sung: niềm hoan lạc, lòng từ bi và sức mạnh năng động.

Sự hợp nhất của họ—được mô tả trong tư thế ôm nhau đầy thân mật—không nhằm gây khiêu khích, mà là để khai mở chân lý. Ở đây, Eros (tình dục) là một dạng luyện kim: những trải nghiệm mãnh liệt nhất của con người—khát khao và cực lạc—không bị đàn áp, cũng không bị buông thả, mà được chuyển hóa. Hình tượng này tuyên bố rằng:Đam mê và tan rã, hoan lạc và cái chết, không phải là những mặt đối lập, mà là hai gương mặt của cùng một cánh cổng dẫn đến sự tỉnh thức.

Về mặt triết lý, biểu tượng học này dạy rằng: niềm hoan lạc tự thân không phải là chướng ngại;nó không bị phủ nhận, cũng không bị xem là tà ác.Thay vào đó, nó được nhận ra là trống rỗng, rực sáng,và không tách rời khỏi bản chất đích thực của thực tại.

Thức tỉnh không phải là từ bỏ Eros,mà là nhìn xuyên qua nó—để nhận ra rằng điều ta khao khát nhất trong đam mê, thật ra đã luôn hiện diện trong chính ta, đã luôn tự do,nếu như ta đủ can đảm để buông bỏ sự bám víu vào đối tượng,và an trú trong chính năng lượng đó.

Cái ôm mãnh liệt giữa Vajrayogini và Cakrasamvara vì vậy không chỉ là hình ảnh mang tính biểu tượng, mà là một “kinh điển thị kiến” bằng hình ảnh:lời nhắc rằng giải thoát không nằm ở nơi nào xa xôi, mà ẩn ngay trong tính trực hiện mãnh liệt của đời sống, được chuyển hóa thành tự do qua trí tuệ.

\

                                 Cakrasamvara (Thắng Lạc Kim Cang)

“Chiêm ngưỡng cái ôm của Vajrayogini và Cakrasamvara, rốt cuộc, là lời mời trở về với vòng tay của chính cuộc sống. Con đường Mật tông không yêu cầu chúng ta từ bỏ đam mê, cũng không bảo chúng ta bám víu vào nó, mà là chuyển hóa nó: để yêu đến mức tan chảy trong chính tình yêu, tan vào ánh sáng rực rỡ của nó. Khi trái tim buông mình, nó trở thành một chiếc bình, một lễ vật. Khi ấy, từng hơi thở, từng cử chỉ, từng ánh nhìn đều trở thành sự thờ phụng. Thấy Thần Linh như người Tình Tối Thượng, và thấy người Tình ấy phản chiếu trong muôn vàn gương mặt quanh ta, là sống trong một thế giới lấp lánh sự thân mật. Đó là lý do tại sao Saraha, vị thi sĩ vĩ đại của những bài ca Mật tông, đã từng nói:”

“Bên trong thân thể tôi là tất cả những thánh địa trên thế gian,
và cuộc hành hương sâu sắc nhất mà tôi có thể thực hiện,
là hành trình vào chính thân thể mình.”

Vậy nên, cái ôm không chỉ là sự hợp nhất giữa các vị thần trong một bức thangka,
mà là cái ôm giữa chính chúng ta và sự hiện hữu này. Đó là một cuộc hành hương nội tâm, nơi lòng sùng mộ và tự do không còn là hai điều tách biệt, và người tình thiêng liêng — vẫn luôn ở đó — vẫn đang khiêu vũ cùng ta./.

Phụ thích:
*1- "Shaiva" có nghĩa là giáo phái Shaiva, một trong những truyền thống chính trong Ấn Độ giáo, tôn thờ thần Shiva là vị thần tối cao. Ngoài ra, tùy theo ngữ cảnh mà nó cũng có thể ám chỉ những người theo giáo phái này ("những người theo giáo dân Shaiva") hoặc một truyền thống văn hóa tâm linh liên quan đến Shiva. 
*2- Shiva và Shakti là hai lực lượng vũ trụ chính trong Ấn Độ giáo, đại diện cho sự cân bằng giữa năng lượng nam (Shiva) và năng lượng nữ (Shakti). Shiva là Thần Hủy diệt và sự tĩnh lặng, còn Shakti là Nữ thần Sáng tạo, năng lượng và sự chuyển đổi. Họ là hai khía cạnh không thể tách rời của một thực tại duy nhất, và sự hợp nhất của họ biểu tượng cho sự hoàn thiện, chu kỳ vũ trụ và mục tiêu giải thoát (Moksha). 



https://www.buddhistdoor.net/features/decoding-erotic-bliss-in-tantra/