KHÁM PHÁ NHỮNG CĂNG THẲNG CỦA PHẬT GIÁO VỚI THỜI HIỆN ĐẠI: Phỏng vấn Giáo sư David McMahan

 

Nguyên tác: Exploring Buddhism’s Tensions With Modernity: An Interview with Prof. David McMahan
Tác giả: Raymond Lam
Việt dịch: Quảng Cơ
Biên tập: Tuệ Uyển
***

David McMahan. From fandm.edu

David McMahan là giáo sư ngành Nghiên cứu Tôn giáo tại Đại học Franklin & Marshall, Pennsylvania. Trong những năm gần đây, ông đã mang đến cho cộng đồng Nghiên cứu Phật giáo một cái nhìn sâu sắc và tinh tế hơn về sự tái tạo Phật giáo hiện đại. Cuốn sách "Sự hình thành Chủ nghĩa Hiện đại Phật giáo" (Nhà xuất bản Đại học Oxford, 2008) của ông lập luận rằng hiện đại hóa Phật giáo là một nỗ lực hợp tác có ý thức của người châu Á và phương Tây nhằm trang bị cho Phật giáo những công cụ tư tưởng mới để phát triển mạnh mẽ trong thế giới mới mẻ và đầy thách thức của thế kỷ 19 và 20.

Buddhistdoor Global: Nghiên cứu về cách thức thực hành thiền định ngày nay mang lại cái nhìn sâu sắc như thế nào về quá trình hiện đại hóa hay thế tục hóa của Phật giáo?

David McMahan: Trong hơn một thế kỷ, đã có một số tranh luận về cách phân loại Phật giáo. Vào thế kỷ 19 ở phương Tây, thật khó để hình dung một “tôn giáo” không có đấng sáng tạo. Một số người mô tả Phật giáo như một hệ thống đạo đức hoặc một lối sống. Sự mơ hồ đó đã khiến nhiều khía cạnh của Phật giáo dễ dàng len lỏi vào các lĩnh vực của cuộc sống thuộc phạm trù “thế tục” hiện đại. Thiền định là lĩnh vực đã hoàn toàn tách biệt và tự khẳng định mình trong bối cảnh thế tục.

Vài thập kỷ gần đây đã mang đến những bước phát triển thực sự mang tính lịch sử trong lịch sử các phương pháp thiền Phật giáo và các phương pháp thiền bắt nguồn từ Phật giáo. Cần lưu ý rằng những phương pháp này bắt nguồn từ những người xuất gia phản văn hóa. Chúng được duy trì chủ yếu bởi các nhà sư chuyên tu trong nhiều thế kỷ, và mặc dù thiền tại gia không phải là điều chưa từng nghe đến, nhưng nó chỉ là ngoại lệ cho đến khi các phong trào thiền tập đại chúng ở Đông Nam Á bắt đầu cách đây hơn một thế kỷ. Kể từ đó, các phương pháp thiền không chỉ vượt ra ngoài phạm vi tu viện mà còn vượt ra ngoài các tổ chức Phật giáo. Chúng đang được sử dụng cho những mục đích mà trước đây người ta không thể tưởng tượng được: nâng cao năng suất và hiệu quả, làm bài thi tốt hơn, giảm đau, cai thuốc lá, v.v.

Điều này khả thi ở Hoa Kỳ vì các phương pháp thiền định bắt nguồn từ Phật giáo đã được định hình lại cả về mặt tu từ lẫn thực tiễn, mang tính thế tục và trị liệu theo nghĩa y học hiện đại. Việc định hình lại này cho phép chính phủ rót tiền cho nghiên cứu và giảng dạy các phương pháp này trong các trường công lập và đại học, những nơi không được phép quảng bá tôn giáo.

Việc coi những thực hành này là thế tục cũng đã tách chúng ra khỏi khuôn khổ đạo đức, triết học và vũ trụ học Phật giáo truyền thống, tất cả đều là một phần thiết yếu của những thực hành này trong quá khứ. Được trình bày mà không có bối cảnh này, chúng đã hấp thụ đủ loại giá trị, mục đích và định hướng đạo đức khác từ nền văn hóa rộng lớn hơn. Do đó, chúng ta có quản lý tiền bạc chánh niệm, tình dục chánh niệm, chánh niệm để giảm căng thẳng do nhịp độ làm việc hối hả của cuộc sống hiện đại.

BDG: Chánh niệm, khoa học thần kinh và những phát triển liên quan dường như bao hàm hiện thân thế tục “hiện đại” của Phật giáo. Tuy nhiên, điều này dường như là một hiện tượng mâu thuẫn, với các giáo viên chánh niệm phi tôn giáo cố gắng tách mình khỏi Phật giáo, hoặc các nhà lãnh đạo hay nhà khoa học Phật giáo cố gắng khẳng định nguồn cảm hứng Phật giáo cho nhiều phát triển trong khoa học thần kinh. Những lợi ích xung đột này có ý nghĩa gì đối với phân tích của ông về chủ nghĩa thế tục Phật giáo?

DM: Mỗi người có những mối quan tâm và lợi ích khác nhau trong việc tiếp nhận chánh niệm và mối quan hệ giữa chánh niệm và Phật giáo. Một số người có lợi ích cố hữu trong việc khẳng định với những người khác rằng chánh niệm không phải là “tôn giáo” mà là tâm lý, trị liệu và khoa học. Họ muốn tách mình khỏi bất kỳ “chủ nghĩa siêu nhiên” nào và khỏi gánh nặng mà thuật ngữ “tôn giáo” thường mang theo trong giới trí thức hiện đại. Những người khác (hoặc trong một số trường hợp, thậm chí là chính những người đó) có thể muốn tận dụng sự huyền bí của “trí tuệ phương Đông”, và ý tưởng rằng trong thế giới mà mọi thứ dường như mới mẻ này, có những kỹ thuật được truyền lại từ thời cổ đại.

Tất cả những điều này đều liên quan đến vấn đề tính chính đáng và thẩm quyền. Một số Phật tử muốn lợi dụng uy tín to lớn của khoa học để củng cố tính chính đáng của các tư tưởng và thực hành Phật giáo. Những người khác có thể nản lòng trước sự thống trị của khoa học “duy vật” và tin rằng Phật giáo có thể mở rộng khoa học vượt ra ngoài định kiến duy vật hoặc cung cấp một cách suy nghĩ và nói về thực tại hoàn toàn khác, nằm ngoài diễn ngôn bá quyền của khoa học.

BDG: Ông có thể cho một vài ví dụ về quá trình hiện đại hóa đồng thời đa tiết, và chúng đã ảnh hưởng đến thực tiễn như thế nào?

DM: Mặc dù các phạm trù và tư tưởng phương Tây chắc chắn đóng vai trò quan trọng đối với quá trình hiện đại hóa Phật giáo, nhưng sẽ là sai lầm nếu nghĩ rằng quá trình này chỉ đơn giản là việc người phương Tây đưa Phật giáo vào thế giới hiện đại và người châu Á là những người theo chủ nghĩa truyền thống thụ động. Ngược lại, hầu hết những người theo Phật giáo bắt đầu các phong trào cải cách vào cuối thế kỷ 19 đều là người châu Á, như Anagārika Dharmapāla ở Sri Lanka (lúc đó là Tích Lan), Sōen Shaku ở Nhật Bản và Thái Hư ở Trung Quốc. Họ vay mượn tư tưởng từ phương Tây nhưng cũng sử dụng chúng để phê phán chủ nghĩa thực dân và chủ nghĩa đế quốc phương Tây.

Ở Tích Lan, Dharmapāla đã kết hợp các yếu tố của phong tục thời Victoria của Anh với các quy tắc tu viện Phật giáo và phát triển những cách thức mới để cư sĩ tự ứng xử (Stephen Prothero đã thảo luận về điều này trong cuốn sách của ông về Henry Steel Olcott, The White Buddhist). Ông cũng đã tạo ra một tác động lớn đến Paul Carus, người Mỹ gốc Đức, tại Nghị hội Tôn giáo Thế giới ở Chicago vào năm 1893. Sau đó, Carus trở nên say mê Phật giáo và cuối cùng đã viết Phúc âm của Phật giáo, một tập hợp các bản kinh đã dịch (cộng với một bản do chính Carus viết!) sau đó được dịch sang tiếng Nhật và được sử dụng trong chương trình giảng dạy của tu viện ở đó.

Vì vậy, quá trình hiện đại hóa Phật giáo mang tính đa tiết không phải theo nghĩa là những người khác nhau ở các nơi khác nhau trên thế giới tạo ra các phiên bản hiện đại hóa của Phật giáo một cách độc lập, mà mỗi người đều đóng góp vào việc tạo ra một diễn ngôn toàn cầu có liên quan với nhau.

BDG: Trong bài phát biểu của ông tại hội nghị “Phật giáo trong con mắt toàn cầu: Vượt ra ngoài Đông và Tây” ở Vancouver hồi tháng Tám, một trong những khán giả đã gán cho Phật giáo thuật ngữ “dễ dàng thông qua” (easy passs) vì một bộ phận đáng kể người phương Tây thậm chí còn không coi Phật giáo là một tôn giáo, khiến nó trở nên tương đối không liên quan trong cuộc tranh luận về sự tách biệt giữa nhà thờ và nhà nước. Liệu sự “không liên quan” của Phật giáo có phải là một điều tốt, hay là diễn ngôn công khai của phương Tây về đức tin và xã hội đã bị bóp méo theo một cách nào đó vì không có tiếng nói Phật giáo nổi bật hơn (nếu điều đó có thể xảy ra)?

Ví dụ, một số chương trình nghiên cứu Phật giáo do nhà nước tài trợ ở Hoa Kỳ đã có thể hoạt động gần như các tu học viện Phật giáo. Và dĩ nhiên, nhiều phương pháp thiền Phật giáo, ngay cả khi nguồn gốc của chúng được công nhận, vẫn được trình bày là phổ quát và có thể thực hành được bởi bất kỳ ai, dù thuộc bất kỳ tôn giáo nào, hoặc không theo tôn giáo nào.

Sự khó khăn trong việc hòa nhập của Phật giáo với các phiên bản phương Tây của nhị nguyên tôn giáo/thế tục, theo một cách nào đó, lại có lợi cho việc thích nghi và chấp nhận nó ở phương Tây. Người phương Tây có thể “thấm nhuần” Phật giáo, tiếp thu một số giáo lý và thực hành của nó mà không nhất thiết phải tự nhận mình là Phật tử hay tham gia các tổ chức Phật giáo. Ngược lại, các tổ chức Phật giáo có thể hoạt động như những “tôn giáo” với cùng sự bảo vệ và quy chế miễn thuế như các tôn giáo khác.

Những Phật tử chính thống hơn có thể chỉ trích những người “mê” Phật giáo. Thomas Tweed gọi họ là “Phật tử đầu giường” - những người có sách Phật giáo trên đầu giường nhưng không có mức độ chí nguyện cam kết cao hoặc tham gia các tổ chức Phật giáo. Tuy nhiên, họ đã phổ biến các tư tưởng, thực hành và hình ảnh Phật giáo ở phương Tây, khiến các khía cạnh của Phật pháp trở nên quen thuộc và được chấp nhận hơn.

BDG: Ông nhìn nhận thế nào về sự phát triển của “chủ nghĩa thế tục” Phật giáo ở phương Tây trong thập kỷ tới? Liệu nó sẽ còn thế tục hơn nữa, hay chúng ta sẽ thấy sự “mở rộng thâm nhập” gia tăng giữa tôn giáo và thế tục?

DM: Tôi nghĩ rằng nhiều khả năng các loại hình Phật giáo khác nhau sẽ tiếp tục phát triển. Tôi nghi ngờ rằng Phật giáo thế tục sẽ hoàn toàn thay thế các hình thức chính thống hơn. Cũng như Phật giáo có các hình thức đại chúng và tinh hoa ở châu Á, Phật giáo thế tục ở một số nơi gần giống như một hình thức tôn giáo đại chúng.

Thuật ngữ “tôn giáo đại chúng” thường được dùng để chỉ những hoạt động phi thể chế của người dân thường—nó không đòi hỏi nhiều kiến thức chuyên sâu, tương đối tự do, không phụ thuộc vào thể chế, và thường quan tâm đến những lợi ích trần tục. Nó cũng có thể tồn tại trong một mối quan hệ không mấy dễ chịu với các hình thức chính thống và thể chế hơn, nhưng vẫn chồng chéo với chúng.

Phật giáo thế tục là một loại hình tôn giáo đại chúng-tinh hoa khác thường. Trong khi chế độ tu viện đang phát triển mạnh mẽ ở những nơi như Đài Loan và Đông Nam Á, có lẽ phần lớn Phật giáo ở phương Tây sẽ tồn tại ở cấp độ đại chúng này hơn là cấp độ thể chế. Phật giáo được thực hành bởi những người có thể không hoàn toàn tự nhận mình là Phật tử, nhưng có những tư tưởng và thực hành Phật giáo như một phần trong kho tàng các phương thức định hướng thế giới. Ở một số khía cạnh, điều này tương tự như cách thức vẫn luôn diễn ra ở Đông Á, nơi nhiều người đã thực hành các khía cạnh của nhiều truyền thống khác nhau (Phật giáo, Nho giáo, Lão giáo) mà không nhất thiết phải gắn bó hoàn toàn với bất kỳ truyền thống nào. /.

https://www.buddhistdoor.net/features/exploring-buddhisms-tensions-with-modernity-an-interview-with-prof-david-mcmahan/

 

 

PHẬT MÔN VIỄN CẢNH: Khoa Học Và Phật Giáo—Liên Minh Và Hữu Nghị, Không Phải Đồng Nhất Về Ý Thức Hệ

 

Nguyên tác: Buddhistdoor View: Science and Buddhism—Alliance and Friendship, Not Ideological Uniformity
Tác giả: Buddhistdoor Global
***

The shimmering Milky Way over the mountain of Nanga Parba, Pakistan. From commons.wikimedia.org

Chúng ta không thích nghĩ rằng con người vốn dĩ tàn nhẫn hay bạo lực. Ngay cả gợi ý rằng homo sapiens (loài người thông tuệ), với tư cách là một loài, có thể có khuynh hướng bạo lực cũng khiến hầu hết mọi người, trừ những người ghét loài người nhất, cảm thấy khó chịu. Tuy nhiên, đây chính là điều mà một nhóm các nhà nghiên cứu người Tây Ban Nha từ Estación Experimental de Zonas Áridas (EEZA) đã đề xuất. Theo nghiên cứu được công bố trên tạp chí khoa học Nature, nhóm nghiên cứu đã phát hiện ra rằng 2 phần trăm số ca tử vong của tổ tiên nguyên thủy của chúng ta là do bạo lực, điều này cho thấy rằng tại một thời điểm nào đó trong quá khứ xa xôi, con người đã thành thạo việc giết hại lẫn nhau vì vô số lý do. Các nhà nghiên cứu cho biết, bạo lực gây chết người có thể là một phần cơ bản trong lịch sử tiến hóa của loài người.

Giáo sư sinh học tiến hóa Mark Pagel đã phát biểu về báo cáo này như sau: "Con người xuất hiện từ một dòng dõi loài rất dài - loài vượn lớn và trước đó là loài linh trưởng - tất cả đều thể hiện mức độ bạo lực gây chết người tương đối cao". "Khi bạn thả một con vật vào một môi trường cụ thể, nó sẽ phát triển các chiến lược dựa trên di truyền để đối phó với môi trường đó. Có lý do chính đáng để tin rằng điều này phản ánh một khuynh hướng di truyền hoặc bẩm sinh thật sự để giải quyết vấn đề bằng bạo lực". (The Guardian) Những phát hiện này khiến người đọc phải suy ngẫm. Những người theo đạo Phật có thể cũng cảm thấy khó chịu vì Phật giáo cho rằng bản chất bẩm sinh của con người là thuần khiết và sáng suốt ở cấp độ tối thượng. Chỉ trong thế giới đau khổ của chúng ta, con người nói chung dường như có khuynh hướng biểu hiện Ba chất độc tham lam, hận thù và ảo tưởng.

Tất nhiên, nghiên cứu của EEZA không hề làm suy yếu căn bản quan niệm Phật giáo rằng con người vốn dĩ tốt đẹp, hay bản chất sâu xa của chúng ta là Phật. Phật tính là sự thấu hiểu về phẩm chất tâm linh cốt lõi của chúng ta, chứ không phải là một khẳng định sinh học về các mô hình di truyền hay bản năng nguyên thủy (đáng buồn là chúng ta có rất nhiều động lực hủy diệt khó chịu). Theo lời các nhà nghiên cứu, khuynh hướng bạo lực của chúng ta xuất phát từ một sự pha trộn chưa được xác định giữa các yếu tố sinh học, xã hội học và môi trường.

Tuy nhiên, những phát hiện này nhắc nhở chúng ta rằng các mục tiêu quan sát, thử nghiệm và sai sót của khoa học, và bằng chứng thực nghiệm không phải lúc nào cũng phù hợp với niềm tin Phật giáo truyền thống—mặc dù Phật giáo, thông qua thiền định và chánh niệm, thường được cả Phật tử đương đại và những người không theo Phật giáo coi là mang tính trải nghiệm hơn các truyền thống tâm linh khác. Cũng đúng là một số nghiên cứu khoa học đã hội tụ với tư tưởng Phật giáo. Nghiên cứu về khoa học thần kinh (phát triển mạnh vào cuối thế kỷ 20 và tiếp tục phát triển kể từ đó) đã khẳng định sức mạnh của chánh niệm và tính dẻo của các chức năng nhận thức, và do đó là hiệu quả tiềm tàng của thiền định. Cơ học lượng tử và vật lý tiên tiến cũng có vẻ thú vị hơn là đe dọa đối với các học giả Phật giáo: các khái niệm như thực tại như một quá trình, quan hệ nhân quả và sự thiếu vắng các bản sắc ổn định ít nhất cũng tương thích một phần với thế giới quan Phật giáo.

Mặt khác, một số phát hiện có thể (có khả năng) làm giảm đi thế giới quan Phật giáo, chẳng hạn như nghiên cứu do EEZA công bố. Chúng ta cũng gặp phải tình thế tiến thoái lưỡng nan của Phật tử với khoa học trong cuốn sách Vũ Trụ Trong Một Nguyên Tử / Sự Hội Tụ Của Khoa Học Và Tâm Linh (2006) của Đức Đạt Lai Lạt Ma. Trong đó, Đức Đạt Lai Lạt Ma đồng ý rằng khoa học rất hữu ích trong việc khẳng định quan điểm của Phật giáo về một vũ trụ bắt đầu mà không có một vị đấng sáng tạo. Ngài cũng thừa nhận rằng ngài không tin rằng Núi Tu Di là trung tâm vật lý của vũ trụ, một ý tưởng Phật giáo theo nghĩa đen mà thiên văn học hiện đại không tìm thấy bằng chứng đáng tin cậy nào. Tuy nhiên, ngài không thừa nhận bất kỳ cơ sở nào cho khoa học khi nói đến nghiệp và tái sinh, tuyên bố chúng là những nền tảng cơ bản của giáo lý Phật giáo. Ngay cả một Phật tử uyên bác ủng hộ khoa học như Đức Đạt Lai Lạt Ma cũng hiểu rằng khoa học không thể hoàn toàn là Phật giáo, cũng như Phật giáo không thể hoàn toàn là khoa học.

Vấn đề không phải là khoa học hay Phật giáo “đúng đắn”. Mối quan tâm là chân lý của Phật giáo nên gần gũi (hay xa cách) về mặt triết học như thế nào so với chân lý của khoa học. Loại phương pháp diễn giải (hermeneutics) nào nên được áp dụng trong các truyền thống Phật giáo khi đọc các văn bản sống động trong một thế giới thế kỷ 21 bị chi phối bởi các mô hình khoa học?

Người ta thường nói rằng Phật giáo là một tôn giáo “khoa học”. Tuy điều này đúng, nhưng sẽ là thiếu trung thực về mặt trí tuệ nếu không thừa nhận rằng đây là một quan niệm hiện đại. Mối liên minh giữa Phật giáo và khoa học đã có nguồn gốc lâu đời, xuất phát từ nhu cầu toàn châu Á nhằm hình thành những phản biện tư tưởng mới chống lại các nhà truyền giáo Cơ đốc giáo đang chèo lái làn sóng chủ nghĩa đế quốc châu Âu trong thế kỷ 19. Việc phê phán Kinh Thánh và các giáo lý Cơ đốc giáo một cách khoa học đã hình thành nên một phần trong luận điệu của những nhà cải cách Phật giáo, cũng như của các nhà nước dân tộc, chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa chống thực dân. Đây là một cấu trúc có chủ đích tốt và hiệu quả, nhưng dù sao cũng chỉ là một cấu trúc. Do đó, điều quan trọng là phải cẩn thận về ý nghĩa của thuật ngữ “Phật giáo khoa học” và trong bối cảnh nào chúng ta sử dụng nó trong các cuộc trò chuyện với khoa học.

Người Phật tử nên thoải mái với thế giới hiện đại, có thể quan sát nó bằng lòng từ bi và trí tuệ. Do đó, điều này có nghĩa là ít nhiều thoải mái với khoa học. Thật vậy, Phật giáo có một vị thế độc nhất để xây dựng các cuộc đối thoại và kết nối với khoa học. Nhưng khoa học không chỉ chứa đựng những mô hình và tiền đề riêng cần được xem xét kỹ lưỡng hơn, mà sự khao khát tri thức vì chính nó cũng được Phật giáo đáp lại bằng ẩn dụ về người đàn ông bị trúng mũi tên tẩm độc.

Người Phật tử không nên để khoa học đóng vai trò trọng tài trong các vấn đề đức tin và những điều vô hình. Thật vậy, đối với người tâm linh, những điều vô hình còn thực hơn những điều hữu hình. Trong thời đại “hậu-hậu hiện đại” ngày nay, chúng ta rất cần đối thoại giữa các trường phái tư tưởng khác nhau mà không tìm cách áp đặt sự đồng nhất về ý thức hệ lên họ. Phật giáo nên chấp nhận thách thức học hỏi từ các bộ môn khác, đồng thời không bao giờ quên rằng giáo lý của mình cũng có điều gì đó để chia sẻ với những người khác.

See more
Natural born killers: humans predisposed to murder, study suggests (The Guardian)
***

https://www.buddhistdoor.net/features/buddhistdoor-view-science-and-buddhism-alliance-and-friendship-not-ideological-uniformity/

 

 

HƯỚNG TỚI MỘT NỀN KHOA HỌC GIÁC NGỘ KHAI SÁNG

 

Nguyên tác: Toward an Enlightened Science
Tác giả: Paola Di Maio
Việt dịch: Quảng Cơ
Biên tập: Tuệ Uyển
***

Năm 2021, chuyên mục này đã đề cập đến một số chủ đề lớn, từ những phương pháp hay nhất về công nghệ dành cho tăng đoàn, đến việc khám phá mối quan hệ giữa chân lý, khoa học thần kinh và Phật Pháp. Sau đó, chúng tôi đã đề cập đến tính hai mặt dưới góc nhìn của khoa học thần kinh và bắt đầu chỉ ra những lợi ích của việc xây dựng một lý thuyết khoa học về giác ngộ. Khi hướng nghiên cứu này đề cập đến những chủ đề mới trong năm mới, có lẽ tôi nên nhấn mạnh một điều.

Trong thế giới khoa học và công nghệ ngày càng phát triển nhanh chóng, việc mất tập trung và sự rõ ràng về động lực, phương hướng, ý nghĩa và mục đích có thể dẫn đến những hậu quả thảm khốc. Những hậu quả này có thể bao gồm từ việc cố tình lạm dụng khoa học và công nghệ cho những mục đích có hại đến việc đặt lợi nhuận và sự nghiệp lên trên sự tiến bộ của nhân loại.

Nhưng sự tiến bộ của nhân loại thật sự là gì? Theo nghĩa Phật pháp, tiến bộ có nghĩa là tiến tới giác ngộ, giải thoát, hay moksha. Điều này có nghĩa là chấm dứt đau khổ, không chỉ cho cá nhân mà cho tất cả chúng sinh. Điều này có vẻ như là một mục tiêu xa vời.

Giác ngộ, hay Phật quả, nằm ngoài khả năng nắm bắt và giải thích của hầu hết chúng ta.

Nhưng nói một cách đơn giản, chúng ta có thể nói rằng bằng cách giảm bớt và cuối cùng loại bỏ những ô nhiễm, cảm xúc tiêu cực, che chướng tâm trí và tà kiến, chúng ta có thể đạt đến đỉnh cao của ý thức. Chúng ta có thể làm điều này bằng cách tuân theo các giới luật và phương pháp do các bậc giác ngộ và chư Phật chỉ dạy. Đỉnh cao của ý thức, vốn là bản chất của mỗi con người, có thể xuất hiện và con người có thể nhận ra tiềm năng đầy đủ của mình, mang lại lòng từ bi vô biên và chấm dứt đau khổ thông thường.

Bằng cách áp dụng các giới luật và phương pháp, bằng cách đưa ra những lựa chọn giác ngộ sáng suốt và thông tuệ, chúng ta có thể phát triển phần cứng - bộ não - và phần mềm - ý thức. Cuối cùng, khoa học giác ngộ thừa nhận rằng sự tiến hóa là hệ quả tự nhiên của hành vi có ý thức, đạo đức - thân, khẩu, ý - dựa trên sự hiểu biết về tình yêu thương từ bi, và nó phù hợp và củng cố sự hiểu biết này.

Trạng thái này vốn có trong mỗi con người và có thể xuất hiện khi con người nhận ra toàn bộ tiềm năng của mình. Bên cạnh lòng từ bi vô biên và sự chấm dứt đau khổ thông thường, vô số điều kỳ diệu có thể xuất hiện, như đã được giải thích trong nhiều cuốn sách hiện có thể truy cập thông qua bản dịch cũng như trên internet.

Sự phổ biến ngày càng tăng của kiến thức khoa học và công nghệ đồng nghĩa với việc chúng ta giờ đây có thể nghiên cứu các hiện tượng siêu nhiên, chẳng hạn như dịch chuyển tức thời, một cách có hệ thống hơn. Chúng ta thật sự có thể kiểm chứng và xác minh những niềm tin và ý tưởng này với mục đích tích hợp các phát hiện vào các mô hình khoa học mới nổi, và chúng ta có thể sửa chữa nhiều quan niệm sai lầm liên quan đến yoga và Phật Pháp.

Mục tiêu chính của việc thực hành Phật Pháp là đạt đến giác ngộ và giải thoát khỏi bản ngã, khỏi vòng luân hồi bất tận, và do đó khỏi đau khổ. Tương tự, mục tiêu cuối cùng của việc thực hành khoa học và phát triển công nghệ là mang lại lợi ích cho nhân loại. Nếu không có những mục tiêu này, khoa học và công nghệ vẫn chỉ là vị kỷ. Chủ nghĩa kỹ trị và chủ nghĩa khoa học có thể được coi là tương đương với sự cố chấp trong tôn giáo:

Chủ nghĩa kỹ trị sử dụng khoa học chinh phục thiên nhiên để khuất phục con người một cách khoa học. “Quản lý xã hội càng lý trí, hiệu quả, được trang bị công nghệ và toàn diện thì càng khó hình dung ra phương tiện và cách thức mà các cá nhân có thể phá bỏ chế độ nô lệ và đạt được sự giải phóng” và “hiệu quả của hệ thống làm giảm khả năng nhận thức của cá nhân về những sự thật chứa đầy sức mạnh đàn áp của toàn thể”. Đó chính là cuộc khủng hoảng của nền văn minh hiện đại khi xu hướng phát triển lý tính công nghệ hướng đến sự thống trị ngày càng gia tăng đối với thiên nhiên, lan rộng khắp mọi lĩnh vực của đời sống con người, tích hợp tất cả các mặt đối lập thực sự và hấp thụ tất cả các lựa chọn thay thế, khiến nó trở nên phi lý.1*

Chủ nghĩa khoa học, được định nghĩa là niềm tin quá mức vào sức mạnh của kiến thức và kỹ thuật khoa học, cũng có thể nguy hiểm không kém. (Hughes) Kể từ khi thành lập, chuyên mục này đã tìm cách kết nối các truyền thống trí tuệ Phật Pháp và các chủ đề đương đại về khoa học và công nghệ. Chuyên mục này cũng đã xâu chuỗi những điểm tương đồng và điểm chung không thể phủ nhận giữa các chủ đề này như một phương tiện để khám phá, củng cố và duy trì chân lý cũng như sống một cuộc sống có ý nghĩa.

Một độc giả gần đây đã bình luận về bài viết trước của tôi trong chuyên mục này rằng sự khác biệt chính giữa Phật Pháp và khoa học là khoa học thường bị thúc đẩy bởi bản ngã. Tôi đã trả lời bằng cách lưu ý rằng điều quan trọng là phải áp dụng các nguyên tắc của Phật Pháp để đạt được một thái độ cân bằng hơn, ít bị thúc đẩy bởi bản ngã hơn đối với khoa học.

Ngoài ra, chúng ta nên lưu ý rằng việc thực hành Phật Pháp cũng có thể bị thúc đẩy bởi bản ngã. Mong muốn giải thoát khỏi đau khổ của một người thường là một hành trình cá nhân. Thật không may, không hiếm khi nghe nói về các thành viên tăng đoàn phát nguyện với mục đích sống như những kẻ ăn bám và lợi dụng các đặc quyền dành riêng cho các thành viên xuất gia. Những người tu hành đầy tự ngã, kiêu ngạo và phù phiếm, tìm kiếm danh vọng và tiền tài thông qua Phật Pháp, được củng cố bởi hệ thống tu viện phân cấp, hiện diện khắp nơi.

Trong tư tưởng phương Tây, khái niệm bản ngã thường gắn liền với Freud, nhưng từ lâu nó đã là chủ đề được chú ý trong các truyền thống trí tuệ, nơi nó được gọi là vô ngã-anatta:

Khái niệm vô ngã-anatta, hay anatman, là một sự khác biệt so với niềm tin của Ấn Độ giáo vào atman (“cái tôi”). Sự vắng mặt của một cái tôi, anicca (sự vô thường của vạn vật), và dukkha (khổ đau) là ba đặc tính của mọi sự tồn tại (ti-lakkhana). Việc nhận thức được ba giáo lý này—anatta, anicca và dukkha—là “sự hiểu biết đúng đắn”.
(Britannica)

Sự không tồn tại của bản ngã như vậy có thể vang vọng trong suy nghĩ của các nhà khoa học nổi tiếng, bao gồm cả Max Planck, người đã từng nói:

Không có vật chất như vậy. Mọi vật chất đều bắt nguồn và tồn tại chỉ nhờ một lực đưa các hạt của một nguyên tử vào trạng thái rung động và giữ cho hệ mặt trời nhỏ bé nhất của nguyên tử này lại với nhau. Chúng ta phải thừa nhận đằng sau lực này là sự tồn tại của một tâm trí có ý thức và thông minh. Tâm trí này là nền tảng của mọi vật chất.
(Planck)

Mặc dù bản ngã được coi là một trở ngại cho sự giác ngộ thuần túy, nhưng một mức độ bản ngã nhất định là cần thiết để duy trì sự sống – và sự vô ngã cực độ, như được thấy trong cuộc đời của nhiều vị Phật và thánh nhân đầy khát vọng, có thể bị coi là điên rồ. Việc liên hệ thực hành tâm linh với sự điên rồ không phải là hiếm. Điều này một phần bắt nguồn từ thực tế. Độc giả có thể đã nghe nói đến các truyền thống “trí tuệ điên rồ”.2**

Trước khi bước vào năm mới với những phân tích về những tiến bộ khoa học dưới góc nhìn của các truyền thống trí tuệ, chúng ta hãy nhớ lại một lần nữa rằng mục đích của chuyên mục này là tìm hiểu cách khoa học và công nghệ có thể giúp thúc đẩy việc phân tích hợp lý ít nhất một số hiện tượng liên quan đến Phật Pháp, và cách các nguyên lý của Phật Pháp có thể giúp cung cấp định hướng và bối cảnh cho nghiên cứu khoa học, để nghiên cứu khoa học không trở nên vị kỷ, hoặc tệ hơn, trở thành phương tiện tạo ra vô minh và cuối cùng dẫn đến nhiều đau khổ hơn.

Vậy thì, làm thế nào chúng ta có thể dung hòa kỷ luật nghiêm ngặt của việc tuân thủ các ba la mật, hành vi đạo đức và các thực hành rèn luyện tâm trí với sự tự do tâm linh của trí tuệ điên rồ, mà không bị loạn trí và làm mất uy tín của các thực hành tâm linh?3***

Các thực hành và kỷ luật tâm linh nghiêm ngặt là các phương pháp, giống như khoa học và công nghệ dựa trên các phương pháp—việc áp dụng chúng được hưởng lợi từ một mức độ kỹ năng nhất định. Phật Pháp không phải là một truyền thống tâm linh duy nhất, mạch lạc, và khoa học cũng không theo một phương pháp duy nhất.

Courtesy of feynmanlectures.caltech.edu

Có nhiều cách để trải nghiệm thế giới và các hiện tượng của nó. Điều này đúng cả trong Phật pháp lẫn khoa học. Một mặt, có khuynh hướng và khả năng tích hợp và nhìn nhận toàn cảnh. Trong khi sự khác biệt chỉ là hình thức, thì sự phân biệt giữa các tôn giáo, thế giới quan và mô hình lại là vấn đề về nhận thức, bối cảnh, quan điểm. Mặt khác, dựa trên những sự tiếp cận phân biệt, phân chia và chinh phục, dựa trên các khía cạnh kép tương phản của những gì được quan sát. Cả hai đều có thể được coi là kết quả của việc áp dụng các phương pháp và phương tiện.

Trong Phật pháp, chúng ta nói rằng chúng ta cần học cách chấp nhận và khi nào nên từ chối một điều gì đó. Sự tự do lựa chọn này là một đặc quyền của tâm trí, dù được giải thoát hay bị mắc kẹt trong cái lồng của lý trí. 4****

Đối với nhiều Phật tử, khoa học và tôn giáo không thể xung đột và có mối quan hệ tương thích. 5***** Nhận thức thực tại như một thể liên tục, sự tích hợp các quan điểm và vượt qua các ranh giới khái niệm là những phương pháp được xem xét trong cả con đường Phật giáo và trong các ngành khoa học tiên tiến, chẳng hạn như lý thuyết lượng tử. Trong xã hội phương Tây, những người tu tập theo Phật giáo không phải là những người mê tín, thiếu học thức hay dễ bị ảnh hưởng. Ngày càng có nhiều học viên và hành giả Phật pháp thông minh, có học thức và nhìn chung là những người có tư duy phản biện cao. Việc thực hành các giới luật Phật giáo có thể dẫn đến một nền khoa học giác ngộ hơn khi người ta trở nên từ bi và nhận thức được mục đích cuối cùng của sự tồn tại của con người. Người ta cũng ít bị giới hạn bởi một quan điểm hẹp hòi, áp đặt, vị kỷ và cuối cùng là thiếu hiểu biết. Chúng ta nên mô tả chính xác nền khoa học giác ngộ như thế nào, chúng ta có thể để lại cho các bài viết trong tương lai và đón nhận những gợi ý từ độc giả.

Chúc mọi người mọi điều tốt đẹp nhất cho năm 2022, chúng ta hãy luôn biết ơn và hãy theo dõi trang này./.
***

1* Sysoeva, L. S. and P. V. Anosov. 2005. “Technocratism and Culture Crisis.” https://ieeexplore.ieee.org/document/4493267
2** Larsson, Stefan. N.D. “Crazy Yogins During the Early Renaissance Period.” University of Virginia https://collab.its.virginia.edu/wiki/renaissanceold/Crazy%20Yogins%20During%20The%20Early%20Renaissance%20Period.html
3*** Showler, Suzanna. 2020. “Crazy Wisdom: A Love Story.” Hazlitt. https://hazlitt.net/longreads/crazy-wisdom-love-story
4**** Nguyen, Quy Hoang. 2019. “The Doctrine of Not-self (anattā) in Early Buddhism.” Sciendo. http://archive.sciendo.com › IRSR › irsr-2019-0003
5***** Johnson, Courtney, et. al. 2021. “On the Intersection of Science and Religion.” PEW. https://www.pewtrusts.org/en/trend/archive/winter-2021/on-the-intersection-of-science-and-religion
References
Hughes, Austin L. 2012. “The Folly of Scientism.” The New Atlantis. https://www.thenewatlantis.com/publications/the-folly-of-scientism
Britannica, T. Editors of Encyclopaedia. 2007. “Anatta.” Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/anatta
Planck, Max. 2009. “Das Wesen der Materie [The nature of matter].” Speech in Florence, Italy (retrieved from Archiv zur Geschichte der Max-Planck-gesellschaft, Abt. Va, Rep. 11 Planck, Nr. 1797) (1944).  in Braden, Gregg. The spontaneous healing of belief: Shattering the paradigm of false limits.

https://www.buddhistdoor.net/features/toward-an-enlightened-science/

 

SINH HỌC, PHẬT GIÁO VÀ AI: SỰ QUAN TÂM LÀ ĐỘNG LỰC CỦA TRÍ TUỆ

 

Nguyên tác: Biology, Buddhism, and AI: Care as the Driver of Intelligence
Tác giả: Thomas Doctor 1,2, Olaf Witkowski 2,3,4,5, Elizaveta Solomonova 2,6, Bill Duane 1,2,7 and Michael Levin 8,9,*
Việt dịch: Quảng Cơ
Biên tập: Tuệ Uyển
***

MỤC LỤC

01. Giới thiệu /trang 1
02- Khung hình nón ánh sáng nhận thức: Ranh giới nhận thức, mục tiêu hướng đến và phạm vi quan tâm/ trang 6
03- Hai nón ánh sáng riêng biệt: Một cho trạng thái vật lý, một cho sự quan tâm. / trang 11
04- Không Gian Vấn Đề, Trường Căng Thẳng Và Tính Liên Tục Của Các Hình Thức Nhận Thức Của Cuộc Sống/ trang 13
05- Vô Ngã trong Phật giáo và Trí tuệ Bồ Tát/ trang18
06- Lời nguyện Bồ Tát và Đạo Bồ Tát liên quan đến Mô hình Hình nón Ánh sáng của Ranh giới Nhận thức/ trang 23
07-Trí Tuệ Như Sự Quan Tâm/ trang 25
08- [AI] Tiếp Cận Biểu Diễn Toán Học Của Hình Thức Hình Nón Ánh Sáng Nói Chung Và Bồ Tát Nguyện Nói Riêng/ trang 30
09- Chuyển Giao ứng Suất/ trang 32
10-Trí Tuệ Làm Việc Cùng Nhau/Ứng Suất Trên Các Cấp Độ Mô Tả Thực Tại/ trang / trang 33
11- Tín Hiệu Giải Tỏa Sự Thất Vọng/ trang 33
12- Mục Tiêu Trong Hệ Thống Học Tập/ trang 34
13-. Đạo Đức/ trang 37
14- Kết Luận/ trang 38
15- Thuật ngữ/ Glossary/ trang 40

***

SINH HỌC, PHẬT GIÁO VÀ AI:
SỰ QUAN TÂM LÀ ĐỘNG LỰC CỦA TRÍ TUỆ

1. Giới Thiệu

Các lĩnh vực nhận thức cơ bản, triết học Phật giáo, khoa học máy tính và khoa học nhận thức đều quan tâm đến những câu hỏi cơ bản xoay quanh trí thông minh. Điều gì đặc biệt ở một số cấu hình vật chất cho phép chúng thể hiện hành vi thông minh? Các loại hình và mức độ thông minh khác nhau như thế nào giữa các sinh vật? Những quá trình nào thúc đẩy sự mở rộng trí thông minh theo thang thời gian tiến hóa, và điều gì gây ra những thay đổi trong trí thông minh của một sinh vật trong suốt vòng đời của nó? Làm thế nào chúng ta có thể hiểu trí thông minh theo cách cho phép chúng ta tạo ra những trường hợp mới lạ, cũng như cải thiện trí thông minh của chính mình để mang lại những kết quả tích cực cho cuộc sống của tất cả mọi người? Các phương pháp tiếp cận truyền thống cho câu hỏi này tập trung vào một tập hợp các "hệ thống mô hình" tiêu chuẩn, chẳng hạn như đối tượng là con người và một số loài động vật (chuột, chim, v.v.) trong bối cảnh của một dòng dõi tiến hóa lịch sử trên Trái Đất. Tuy nhiên, các phương pháp tiếp cận gần đây trong trí tuệ nhân tạo và kỹ thuật sinh học tổng hợp đã bắt đầu tạo ra các loại tác nhân mới mà trí thông minh của chúng không thể dễ dàng dự đoán được từ các chi tiết về cấu trúc hoặc nguồn gốc của chúng [1,2,3,4]. Những nỗ lực mang tính kiến tạo này nhằm tạo ra trí thông minh trong các ứng dụng mới (từ sự kết hợp mới lạ giữa mô sống được thiết kế cho đến phần mềm) đã bộc lộ những lỗ hổng quan trọng trong hiểu biết của chúng ta về trí thông minh động [5]. Trước những phát triển không thể tránh khỏi trong khoa học sinh học và những thách thức sâu sắc mà xã hội phải đối mặt, việc phát triển các khuôn khổ giúp chúng ta phát hiện, hiểu và giao tiếp với các trí thông minh dưới những hình thức mới lạ là điều cần thiết. Ở đây, chúng tôi đề xuất rằng tư tưởng Phật giáo, và sự nhấn mạnh của nó về lòng quan tâm và lòng từ bi như một chất xúc tác cho sự thay đổi tích cực ở các sinh vật thông minh, là một lăng kính thực nghiệm hữu ích để hiểu về trí thông minh.

Có lẽ cần nói đôi lời về phương pháp luận ở đây. Việc khám phá này xuyên suốt các lĩnh vực khoa học và bối cảnh học thuật vốn thường tách biệt này nhằm đạt được điều có thể được coi là “sự tích hợp sâu sắc” [6]. Cách tiếp cận tích hợp như vậy không ưu tiên diễn ngôn của bất kỳ lĩnh vực cụ thể nào là phương tiện truyền tải ý nghĩa chính mà các phát biểu và hiểu biết rút ra từ các khuôn khổ và phương pháp tiếp cận bổ sung khác phải được chuyển tải. Thay vào đó, điều chúng ta hướng tới ở đây là một hình thức đối thoại khám phá, được thông tin lẫn nhau, đưa các khuôn khổ thông thường, cụ thể của từng lĩnh vực của chúng ta vào một nền tảng bình đẳng, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc nhận ra những điểm mù của từng cá nhân cũng như những mối quan tâm chung chưa được thừa nhận.

Nhờ cách tiếp cận này, một số khái niệm cốt lõi của bài viết này—chẳng hạn như căng thẳng, sự quan tâm, trí tuệ, bản ngã, hay chủ thể—mang một ý nghĩa nổi lên bên trong và được định nghĩa bởi cuộc gặp gỡ liên ngành cụ thể. Vì lý do này, chúng tôi đã cung cấp một Bảng thuật ngữ (Glossary) giải thích một số khái niệm có thể áp dụng rộng rãi được hiểu trong bối cảnh cụ thể của bài viết này. Có lẽ phù hợp với quan điểm Phật giáo lâu đời, mối quan tâm của chúng tôi ở đây là thực dụng hơn là triết học. Đồng thời, chúng tôi hy vọng rằng bất kỳ trường hợp tích hợp chức năng, khái niệm nào mà bài báo này có thể đạt được có thể thúc đẩy sự tinh chỉnh và nghiên cứu mang tính xây dựng trên khắp các ngành khoa học về sự sống, nhận thức và thông tin, cũng như trong các lĩnh vực như triết học và tôn giáo.

Để minh họa điều này bằng một ví dụ, một trong những điểm chính trong định nghĩa về Bản ngã của chúng tôi (như được nêu trong Thuật ngữ và trích từ nghiên cứu trước đây) là Bản ngã là một cấu trúc mô hình ảo tưởng được tạo ra bởi các hệ thống nhận thức của các Tác nhân. Các tác nhân xây dựng mô hình Bản ngã nhân quả cho người khác và cho chính mình, bằng cùng một cơ chế. Cùng một cơ chế khiến một tác nhân hành động hướng đến việc giảm căng thẳng cho chính mình (mặc dù đối tượng hưởng lợi từ những hành động đó, theo một nghĩa quan trọng, là vô thường) có thể được mở rộng để áp dụng cho các Bản ngã khác. Theo cách này, trong khi chúng ta tập trung vào việc hiểu và xây dựng Bản ngã theo cách có thể áp dụng cho nhiều bối cảnh khoa học, chúng ta cũng thấy mình đang đóng góp vào việc giải quyết các vấn đề lâu đời trong triết học Phật giáo đương đại—chẳng hạn như tính khả thi của việc quan tâm chân thành trong một thế giới không có cá nhân thật sự [7,8,9,10,11,12,13]. Tương tự như vậy, liên quan đến luận điểm chính của bài báo về việc quan tâm như một động lực cho trí thông minh: chúng tôi hy vọng rằng ngoài việc giải quyết các mục tiêu và thực tiễn khoa học hoặc xã hội đương đại, cuộc thảo luận của chúng tôi cũng có thể đóng góp vào việc thấu hiểu giáo lý Phật giáo cổ điển theo đúng nghĩa của nó.

Lĩnh vực nhận thức cơ bản [14,15,16,17,18] nhấn mạnh vào sự liên tục của trí thông minh, bắt nguồn từ các vòng kiểm soát của vi khuẩn nhưng đã được mở rộng trên khắp các dạng đa bào thành các loại hành vi thông minh rõ ràng được quan sát thấy ở động vật tiến hóa. Việc nhấn mạnh vào giải quyết vấn đề chức năng, học tập và phản ứng sáng tạo trước những thách thức giúp tập trung vào yếu tố bất biến cốt lõi của trí thông minh, chứ không phải những sự kiện ngẫu nhiên và những tai nạn cố định trong hành trình tiến hóa của sự sống trên Trái đất. Với việc hành vi thông minh không yêu cầu bộ não truyền thống [16,18] và có thể diễn ra ở nhiều không gian ngoài không gian 3D quen thuộc của hành vi vận động (ví dụ: không gian sinh lý, chuyển hóa, giải phẫu và các loại không gian vấn đề khác), làm thế nào chúng ta có thể phát triển các hình thức nghiêm ngặt để nhận biết, thiết kế và liên hệ với các trí thông minh thật sự đa dạng?

Một cách để suy nghĩ về định nghĩa chung, độc lập với chất nền về “Trí thông minh” tập trung vào hoạt động hướng tới mục tiêu [19,20]: điểm chung của tất cả các hệ thống thông minh, bất kể thành phần hay nguồn gốc của chúng, là khả năng thể hiện một mức độ năng lực nhất định trong việc đạt được mục tiêu (trong một số không gian vấn đề, [21]) bất chấp hoàn cảnh thay đổi và nhiễu loạn mới. Những ý tưởng này mở rộng các cuộc thảo luận kinh điển của Spinoza, Kant, Jonas và Heidegger. Mọi trí tuệ, dù được thể hiện bằng cách nào, đều có thể được so sánh trực tiếp về quy mô không gian-thời gian tối đa của các mục tiêu mà chúng có thể đại diện và hướng tới.

Hệ quả của quan điểm này là động lực của loại động lực cân bằng nội môi này là các hệ thống như vậy thể hiện “căng thẳng” (khoảng cách giữa trạng thái hiện tại và trạng thái tối ưu, hay sự khác biệt giữa các mục tiêu ở các cấp độ khác nhau của các hệ thống con): việc giảm tham số căng thẳng này là động lực giúp hệ thống duy trì năng lượng hoạt động để di chuyển và định hướng trong không gian vấn đề. Cần lưu ý rằng căng thẳng có thể được coi là nghịch đảo của “sự hài lòng” [22], và liên quan đến một mục tiêu mang tính bối cảnh và không cố định.

Sự tiến hóa cho phép mở rộng trí thông minh bằng cách khai thác các cơ chế sinh học cho phép các trạng thái mục tiêu ngày càng lớn hơn (và do đó các nguyên nhân gây căng thẳng ngày càng phức tạp hơn) được thể hiện và theo đuổi [23]. Các tác nhân nhận thức phức tạp và tiên tiến hơn có khả năng bị căng thẳng bởi các trạng thái phức tạp hơn và lớn hơn [24], bất kể thành phần hoặc nguồn gốc cụ thể của chúng. Những ý tưởng này mới lạ và có phần gây gián đoạn cho nhiều phương pháp tiếp cận truyền thống vốn chủ yếu tập trung vào não bộ và không đủ sức bao quát những tiến bộ trong kỹ thuật sinh học, công nghệ lai tạo và học máy. Để bổ sung cho các truyền thống phương Tây đã thúc đẩy việc xóa bỏ ranh giới giữa não bộ, cơ thể và môi trường [25], chúng tôi đề xuất rằng Phật giáo cung cấp một phương pháp tiếp cận phù hợp độc đáo với lĩnh vực mới đang phát triển tại giao điểm của khoa học máy tính, kỹ thuật sinh học và khoa học nhận thức (Hình 1).

 

Hình 1. Quan tâm như trung tâm bất biến của một lĩnh vực liên ngành mới. Chú thích: Sơ đồ tư duy cho thấy quan tâm là trung tâm bất biến liên kết trên nhiều lĩnh vực. Quan tâm, hay khả năng sử dụng năng lượng và nỗ lực hướng tới các trạng thái mong muốn, là một khái niệm trung tâm trong Sinh học (do tính phổ biến của các vòng lặp cân bằng nội môi ở nhiều quy mô tổ chức sự sống khác nhau), trong AI (do sự cần thiết phải chỉ định các hàm mục tiêu để các tác nhân nhân tạo tuân theo) và Phật giáo (do tính trung tâm của khái niệm quan tâm đến phúc lợi và sự tiến bộ của tất cả chúng sinh). Cam kết tối đa hóa và mở rộng quy mô Chăm sóc hướng ngoại liên quan đến mục tiêu của các tác nhân khác, như diễn ra trong lời nguyện Bồ tát, là một khái niệm thúc đẩy mạnh mẽ cho sự tiến bộ trong quá trình tiến hóa tổng hợp và tự nhiên (thông qua việc mở rộng quy mô các mục tiêu từ các vô hướng trao đổi chất đến các mô hình phức tạp về giải phẫu trong không gian hình thái và cuối cùng là các hành vi phức tạp trong không gian 3D) và trong AI (thông qua việc tập trung vào việc xây dựng các hệ thống tổng hợp có khả năng tăng cường và sửa đổi ranh giới nhận thức của chính chúng).

Chúng tôi đề xuất một khái niệm trung tâm như một bất biến then chốt trong các lĩnh vực này: Sự quan tâm (một thước đo tập trung vào động lực, căng thẳng và mục tiêu hướng đến của các tác nhân). Nếu căng thẳng là sự khác biệt rõ ràng giữa điều kiện hiện tại và điều kiện tối ưu, thì “Sự quan tâm” có thể được định nghĩa là mối quan tâm đến việc giảm căng thẳng, và “trí thông minh” là mức độ khả năng nhận diện và tìm kiếm sự giải tỏa đó. Bằng cách phân tích vai trò của sự quan tâm trong nhiều bối cảnh khác nhau, được thông tin theo cách tiếp cận của Phật giáo, chúng tôi đề xuất một con đường mới hướng tới việc cải thiện cả trí tuệ tự nhiên và trí tuệ nhân tạo thông qua cam kết mở rộng triệt để ranh giới nhận thức của một sinh vật hoặc một tác nhân: quy mô của những thứ mà nó có thể quan tâm (được xác định bởi phạm vi các trạng thái gây ra căng thẳng và khiến nó nỗ lực để thay đổi). Trong khuôn khổ này, những gì một tác nhân có thể quan tâm là yếu tố quyết định trung tâm cho mức độ thông minh của nó. Quan trọng là, quan điểm này không chỉ giúp chúng ta hiểu nguồn gốc và cách thức triển khai các loại hình trí tuệ đa dạng bên trong một tác nhân, mà còn giúp làm rõ những thay đổi về trí tuệ của tác nhân trong các mối quan hệ hướng ngoại với các tác nhân khác.

Trong khi động lực giảm căng thẳng của bản thân là yếu tố nguyên thủy và phổ biến trong nhận thức và trí thông minh, thì việc coi căng thẳng của người khác là mục tiêu chính chắc chắn sẽ làm tăng ranh giới nhận thức của một cá nhân và mở rộng trí thông minh của họ. Xét theo bản chất mô-đun của các vòng lặp cân bằng nội môi, điều này chỉ yêu cầu các cảm biến thường đo lường trạng thái của tác nhân (hướng vào trong) mở rộng để bao gồm thông tin về trạng thái của những tác nhân khác (bắt đầu hướng ra ngoài).

Trong khuôn khổ này, việc nhận ra tác nhân bên ngoài bản thân và dần dần đưa các trạng thái của chúng vào các vòng lặp giảm căng thẳng cân bằng nội môi của chính mình là một vòng phản hồi hai chiều dẫn đến sự mở rộng trí thông minh và gia tăng lòng từ bi thực tế. Vòng lặp này hoạt động trên cả thang thời gian tiến hóa và tuổi thọ cá nhân, và ở những hình thức tiên tiến hơn, nằm dưới sự kiểm soát hợp lý của các hệ thống mà mục tiêu chính của chúng có thể bắt đầu bao gồm mục tiêu siêu nhận thức là tăng cường trí thông minh và lòng từ bi.

Trí tuệ cao cấp bao gồm khả năng nhận biết tác nhân, và do đó là căng thẳng, và tìm cách giảm thiểu nó. Chúng tôi sử dụng quan điểm này về trí thông minh trong việc phân tích nguyên lý Bồ Tát về tác nhân và nhận thức, tập trung vào khái niệm truyền thống về “phát nguyện Bồ Tát” (thọ giới Bồ Tát) và do đó cam kết theo đuổi sự hoàn thiện về nhận thức (“giác ngộ”, tiếng Phạn: bodhi) vì lợi ích của tất cả chúng sinh trong suốt thời gian và không gian [26,27].

Ngoài những cách tốt hơn để hiểu về sinh học, khuôn khổ này còn gợi ý một số kết luận liên quan đến việc chuyển giao ứng suất và xác định mục tiêu có thể đóng vai trò là nguyên tắc thiết kế để cải thiện các hệ thống trí tuệ nhân tạo nói chung.

2. Khung hình nón ánh sáng nhận thức: Ranh giới nhận thức, mục tiêu hướng đến và phạm vi quan tâm

Nhiều định nghĩa về trí thông minh và năng lực nhận thức đã được tranh luận trong nhiều thế kỷ [28]. Vấn đề với hầu hết các hình thức hiện có là chúng gắn chặt với một loại chủ thể cụ thể—chẳng hạn như con người, chuột, chim, v.v.—một loài động vật truyền thống ở một kích thước “được ưu tiên” và quy mô thời gian duy nhất [29], hoặc thậm chí là loại giải phẫu. Việc so sánh trí thông minh giữa các loài động vật khác nhau, chẳng hạn như bạch tuộc và chó, là rất khó khăn vì môi trường và hành vi đa dạng của chúng nhấn mạnh thực tế là trí thông minh có thể khó xác định dưới hình thức không quen thuộc.

Một hạn chế thậm chí còn lớn hơn trong lĩnh vực này là sự bùng nổ sắp xảy ra trong sự phổ biến của các sinh vật sống thật sự khác thường và các hệ thống phân tán [30]. Các sinh vật sống mới được tạo ra bằng kỹ thuật và các phương pháp lai (chẳng hạn như thiết kế tiến hóa) bao gồm các cấu trúc ex vivo như phôi, cơ quan và tập hợp [31,32], người máy của động vật và thực vật [3,4,33,34,35,36,37,38] có nguồn gốc từ mô sống tích hợp chặt chẽ với các giao diện vô cơ được thiết kế [39,40] và với các hệ thống điều khiển vòng kín [41], robot sinh học như động vật không xương sống được điều khiển bằng máy tính [42,43,44] và hybrots (hybrid robot) bao gồm bộ não sống được trang bị công cụ để điều khiển các cơ thể mới nhân tạo [1,43,45,46,47,48,49]. Nếu không có bất kỳ cột mốc phát sinh loài quen thuộc nào (ví dụ: "đó là một loài cá nên chúng ta mong đợi có nhiều hành vi giống cá"), sẽ rất khó để xác định trí thông minh của các sinh vật tổng hợp mới so với các ví dụ quen thuộc.

Những nỗ lực gần đây trong các sáng kiến “Trí tuệ đa dạng” và Sự sống nhân tạo nhằm mục đích thừa nhận phạm vi rộng lớn của “sự sống như nó có thể là” [50,51] và tạo ra các khuôn khổ để hiểu về trí thông minh không chỉ bao gồm các sinh vật sống có thể (được thiết kế và tiến hóa) mà còn bao gồm các trí thông minh ngoài sinh học tiềm năng và các sáng tạo hoàn toàn bằng phần mềm (AI). Nhiệm vụ có thể so sánh trực tiếp các trí thông minh thật sự đa dạng, bất kể nguồn gốc hay thành phần của chúng, đòi hỏi chúng ta phải có khả năng xác định trí thông minh và nhận thức cơ bản bất biến chung nhất: tất cả các tác nhân nhận thức, dù tiên tiến hay khiêm tốn đến đâu, đều có điểm chung gì? Một khuôn khổ như vậy đã được đề xuất và tập trung vào một ứng cử viên cho một bất biến cho phép so sánh trực tiếp các tác nhân thật sự đa dạng (bất kể thành phần hoặc nguồn gốc của chúng) [23,24,52]: hướng tới mục tiêu.

Chúng tôi cho rằng bản chất thiết yếu của nhận thức, trong bất kỳ hình thức thực hiện nào, là khả năng hoạt động hướng tới mục tiêu trong một số không gian vấn đề. Theo nghĩa này, mục tiêu hướng đến không đòi hỏi nhận thức bản thân ở cấp độ cao, mà chỉ cần một loại chức năng mục đích học mang tính điều khiển học [53,54,55,56,57,58,59,60] (tất nhiên, các khuôn khổ khác có thể được phát triển xung quanh các bất biến khác nhau như xử lý thông tin [61]).

Theo quan điểm này, bất kỳ tác nhân khả dĩ nào cũng có thể được biểu diễn bằng cách vẽ ra ranh giới không gian-thời gian của những mục tiêu lớn nhất mà nó có khả năng theo đuổi (Hình 2). Hãy cho tôi biết bạn quan tâm đến điều gì—bạn chủ động dành năng lượng để cố gắng đạt được điều gì bất chấp những nhiễu loạn và tình huống mới lạ—và tôi có thể ngay lập tức đánh giá được mức độ tinh tế của bạn. Một loại vi khuẩn có thể cố gắng quản lý nồng độ đường cục bộ bằng một chút trí nhớ và một chút khả năng dự đoán.

Một con chó có phạm vi quan tâm rộng hơn, trí nhớ đáng kể và khả năng dự đoán trong ngắn hạn, nhưng có lẽ nó không thể quan tâm đến điều gì đó sẽ xảy ra cách xa 100 dặm, 2 tháng nữa kể từ bây giờ. Con người có một lớp vỏ nhận thức khổng lồ, có lẽ là lớp vỏ duy nhất còn lớn hơn cả tuổi thọ của chính chúng ta; trạng thái là một sinh vật có khả năng đạt được những mục tiêu dường như về cơ bản là không thể đạt được là chính đặc trưng của thực hành Phật giáo.

Do đó, mọi sinh vật đều có một “ranh giới nhận thức”—có thể được biểu diễn dưới dạng một hình nón ánh sáng trong không gian và thời gian, phân định ranh giới của những gì nó có thể quan tâm (không phải ranh giới bậc nhất của những gì nó có thể cảm nhận và tác động, mà là ranh giới bậc hai phân định quy mô của các mục tiêu khả thi của nó).

Hình 2. Chú thích: Tập trung vào quy mô hoặc kích thước của các mục tiêu mà bất kỳ hệ thống nào có thể theo đuổi, như một bất biến trên không gian của các sinh vật có tri giác có thể có bất kỳ hiện thân nào, cho phép vẽ biểu đồ các trí thông minh rất đa dạng trên cùng một biểu đồ [23]. Quy mô hoạt động hướng tới mục tiêu của chúng được ước tính (thu gọn thành một trục không gian và một trục thời gian, như trong sơ đồ không gian-thời gian). Điều quan trọng là cách hình dung sự phức tạp của tác nhân này là một sơ đồ của không gian mục tiêu—nó không nhằm thể hiện phạm vi cảm nhận hay phạm vi tác động trong không gian, mà là quy mô của các sự kiện mà chúng quan tâm và ranh giới của các trạng thái mà chúng có thể thể hiện hoặc tác động để thay đổi. Điều này định nghĩa một loại hình nón ánh sáng nhận thức (ranh giới cho khu vực quan tâm của bất kỳ tác nhân nào); khu vực lớn nhất biểu thị "hiện tại", với hiệu quả giảm dần theo cả hướng ngược lại (truy cập các sự kiện trong quá khứ với độ tin cậy giảm dần) và hướng về phía trước (độ chính xác dự đoán hạn chế cho các sự kiện trong tương lai). Hình thoi hay hình "con quay" của các hình nón được mô tả ở trên là sự đơn giản hóa. Các tác nhân là những thực thể phức hợp, được tạo thành từ (và bao gồm) các tác nhân phụ hoặc siêu tác nhân khác, mỗi tác nhân có ranh giới nhận thức riêng với nhiều kích thước khác nhau. Ảnh của Jeremy Guay thuộc Peregrine Creative.Bản ngã mở rộng ranh giới nhận thức của mình bằng cách kết nối với nhau (“GJ”, viết tắt của gap junctions—một ví dụ về kết nối sinh lý được tế bào sử dụng để hợp nhất thành các thực thể cấp cao hơn) theo những cách chức năng cho phép các vòng lặp cân bằng nội môi đơn giản để đo lường, thực hiện và ghi nhớ các trạng thái lớn dần (do đó tăng quy mô và độ phức tạp của những gì chúng quan tâm). Bảng trên cùng được sử dụng với sự cho phép, do Jeremy Guay của Peregrine Creative sản xuất.

Việc phân tích các hệ thống theo khía cạnh này có một số lợi thế. Thứ nhất, nó hoàn toàn không phụ thuộc vào thành phần của các tác nhân, cho phép so sánh các dạng sống cơ bản, nguyên thủy nhất trên cùng một quy mô với con người (mà ranh giới nhận thức có thể mở rộng đến quy mô hành tinh) và các dạng sống mới (tổng hợp, ngoài sinh học, v.v.).

Một lợi thế khác là không gian liên tục nhấn mạnh sự vô ích của các phạm trù nhị phân ("nó có thông minh không?", "nó có nhận thức không?", "nó có phải là một quyết định thật sự hay chỉ là vật lý?"): khoa học sinh học hiện đại không đưa ra bất kỳ sự hỗ trợ nào cho một ranh giới rõ ràng, sạch sẽ phân tách các sinh vật có nhận thức với các sinh vật không có nhận thức. Tất cả những năng lực thú vị của tâm trí, giống như năng lực của cơ thể, đều tiến hóa dần dần. Việc xem xét quá trình tiến hóa một cách nghiêm túc có nghĩa là đặt câu hỏi "loại nào" và "bao nhiêu", liên quan đến trí thông minh và nhận thức được hiểu rộng rãi [62]. Điều này không chỉ phù hợp với thực tế của kỹ thuật sinh học (rằng bất kỳ hệ thống nào được cho là "phi nhận thức" đều có thể được trộn lẫn và lai tạo với hệ thống nhận thức) mà còn phù hợp với lịch sử tiến hóa của nhận thức.

Tất cả các thành phần chính của tế bào thần kinh (kênh ion, khớp thần kinh điện, bộ máy dẫn truyền thần kinh, v.v.) đã tồn tại từ rất lâu trước khi não xuất hiện—chúng có trong tổ tiên đơn bào của chúng ta. Thật vậy, quá trình tiến hóa từ rất lâu (khoảng thời gian của màng sinh học vi khuẩn [63]) đã phát hiện ra rằng mạng lưới điện sinh học là môi trường lý tưởng để mở rộng quy mô tính toán, phối hợp và tổng hợp thông tin trên khoảng cách xa, cũng như triển khai bộ nhớ và khả năng lập trình lại.

Điện sinh học phát triển [64] là môi trường mà các tế bào không phải thần kinh hình thành mạng lưới để quản lý quá trình hình thái trong quá trình phát triển và tái tạo. Các mạng điện sinh học tiền thần kinh trong cơ thể là nền tảng cho quá trình ra quyết định giải phẫu quy mô lớn và sở hữu những bộ nhớ mẫu hướng dẫn sự phát triển và hình thành [64,65]. Rất có thể hệ thống này đóng vai trò là tiền thân của thần kinh học: trước khi các mạng điện điều khiển cơ bắp di chuyển cơ thể qua không gian 3D, chính những mạng lưới này đã tạo ra các tín hiệu để điều khiển hành vi của tế bào trong cơ thể nhằm di chuyển cấu hình cơ thể qua không gian hình thái giải phẫu. Do đó, cân bằng nội môi giải phẫu là khả năng tìm kiếm mục tiêu của trí tuệ tập thể của các bầy tế bào bao gồm các cơ thể sống [24].

3. Hai Nón Ánh Sáng Riêng Biệt: Một Cho Trạng Thái Vật Lý, Một Cho Sự Quan Tâm

Theo mô hình hướng mục tiêu của các tác nhân thông minh, bất kỳ tác nhân riêng lẻ nào sau đó được giới hạn bởi ranh giới không gian-thời gian của các sự kiện mà nó có thể tìm cách đo lường, mô hình hóa và tác động [23]. Bề mặt này thiết lập một ranh giới chức năng, hay "hình nón ánh sáng" cho khả năng nhận thức của nó. Chúng tôi đã xem xét cách các hệ thống có thể trao đổi ứng suất với nhau thông qua trao đổi tín hiệu, điều này có thể được diễn giải trực tiếp trong thế giới của các tác nhân học máy cũng như các tác nhân tự nhiên. Các tác nhân có thể dần dần giảm mức độ căng thẳng và chuyển giao chúng cho nhau theo những cách hiệu quả hơn, thông qua việc truyền đạt mục tiêu của chúng. Việc làm rõ sự khác biệt giữa hình nón ánh sáng có mục tiêu (Hình 2) và hình nón ánh sáng không gian hành vi đơn thuần có thể hữu ích.

Trong khi phần sau chỉ xác định không gian các trạng thái có thể có mà một tác nhân có thể tìm thấy chính mình (được xác định bởi vị trí, tốc độ, nhiệt độ, v.v.), thì hình nón ánh sáng mà chúng ta định nghĩa ở trên lại mô tả mức độ tối đa của các mục tiêu và nguyện vọng của một tác nhân, hay nói cách khác, là khả năng Quan Tâm của tác nhân đó.

Nón ánh sáng Quan Tâm (CLC) của một tác nhân và nón ánh sáng vật lý (PLC) tương ứng của không gian hành vi có thể được kết hợp trong cùng một biểu diễn (Hình 3). Trong biểu diễn nón ánh sáng của chúng tôi, hai đường chéo biểu diễn hai cực trị về mặt thay đổi vật lý của trạng thái hệ thống, trong khi đường ngang biểu thị không gian trạng thái hiện tại. Bất cứ thứ gì nằm ngoài các hình nón ở tương lai đều không thể tiếp cận được từ trạng thái hiện tại trong tương lai, cũng như không có thứ gì trong quá khứ nằm ngoài các hình nón có thể ảnh hưởng đến trạng thái hiện tại.

Hình 3. Ranh giới Quan Tâm của một tác nhân. Chú thích: Hình nón ánh sáng Quan Tâm của một tác nhân được biểu diễn tại một thời điểm nhất định (CLC, màu xanh lam) và hình nón ánh sáng vật lý của tác nhân tương ứng (PLC, màu vàng). Sơ đồ mô tả một không gian mà mỗi điểm tương ứng với một trạng thái của tác nhân. Tác nhân quan tâm đến trạng thái s, trạng thái có thể đạt được, trong khi cũng quan tâm đến trạng thái c, trạng thái không thể đạt được từ hiện tại (trạng thái hiện tại nằm ở gốc của sơ đồ). Các điểm nằm ngoài CLC và PLC lần lượt là quá xa về không gian hoặc thời gian để có bất kỳ tương tác nào với tác nhân, hoặc quá xa để được tác nhân quan tâm.

Hình nón ánh sáng có thể được biểu diễn theo hai chiều như trong Hình 3. Trong mô tả hình nón ánh sáng của chúng tôi, cả trạng thái vật lý và trạng thái được quan tâm đều thuộc về hình nón ánh sáng tương ứng. Sơ đồ minh họa một không gian pha, trong đó mỗi điểm tương ứng với một trạng thái. Các điểm trong nón ánh sáng Quan Tâm (CLC, được biểu thị bằng màu xanh lam) biểu thị các trạng thái mà tác nhân quan tâm tại một thời điểm nhất định—thường là thời điểm hiện tại trong mô tả của chúng tôi, nhưng người ta có thể hình dung một chuỗi thời gian của các nón ánh sáng như vậy thay đổi theo thời gian—thay vì các trạng thái mà tác nhân đang ở trong đó về mặt vật lý. Một trạng thái có thể nằm trong nón ánh sáng Quan Tâm ngay cả khi nó quá xa về mặt không gian hoặc thời gian để có bất kỳ tương tác nào với tác nhân. Ngược lại, một số trạng thái trong nón ánh sáng vật lý (PLC, được biểu thị bằng màu vàng) có thể nằm ngoài nón ánh sáng Quan Tâm của tác nhân, nhưng vẫn có thể đạt được về mặt vật lý thông qua một quỹ đạo nhất định. Mục tiêu không còn tồn tại ngay khi bản thân (hình nón ánh sáng Quan Tâm, màu xanh) bị thu hẹp lại thành một điểm, hoặc ngược lại, mở rộng vô hạn trên toàn bộ không gian pha của các trạng thái có thể (màu vàng).

Các hình nón ánh sáng mà chúng ta đang xem xét là các đám mây khả năng cho các tác nhân, nghĩa là chúng đại diện cho sự phân bố xác suất của các trạng thái vật lý và trạng thái chăm sóc có thể đạt được theo thời gian và không gian. Chúng tôi lưu ý rằng hai loại hình nón ánh sáng mà chúng tôi mô tả tự nhiên có hai hình dạng khác nhau. Mặt khác, hình nón ánh sáng vật lý xác định không gian con hạn chế tương ứng với trạng thái ban đầu của thế giới đang trải qua sự thay đổi theo một tập hợp các định luật vật lý, tương tự như hình nón ánh sáng trong thuyết tương đối hoặc hình nón ánh sáng của thông tin trong thuyết tiến hóa [66]. Mặt khác, nón ánh sáng Quan Tâm không nhất thiết phải chịu hạn chế như vậy vì một tác nhân có thể quan tâm đến các thực thể nằm ngoài tầm với trong không gian và thời gian. Một nón ánh sáng không tồn tại trong chân không. Ngược lại, nó tương ứng với một chất nền nhất định và được bao quanh bởi các nón ánh sáng khác, do đó nó thậm chí có thể chồng lên nhau hoặc chứa các nón ánh sáng khác. Hành động mở rộng một nón ánh sáng có liên quan đến hành động của một số tác nhân hợp tác hoặc hoạt động như một tổng thể nhận thức, vì các nón ánh sáng Quan Tâm của họ có thể bắt đầu chồng lên nhau.

4. Không Gian Vấn Đề, Trường Căng Thẳng Và Tính Liên Tục Của Các Hình Thức Nhận Thức Của Cuộc Sống

Trong khuôn khổ này, trí thông minh là mức độ tinh vi mà một tác nhân có thể đạt được khi điều hướng một không gian vấn đề cụ thể. Theo định nghĩa rất rộng, không gian vấn đề có thể được coi là các trường xuất hiện trong khoảng cách giữa điều kiện hiện tại và điều kiện tối ưu—hay nói cách khác, là các trường ứng suất.

Việc khái quát hóa các không gian vấn đề vượt ra ngoài không gian 3D truyền thống của "hành vi" thành các không gian vấn đề ảo khác là điều cần thiết để hiểu được sự tiến hóa của nhận thức cơ bản. Sinh vật sống đầu tiên giải quyết các vấn đề trong không gian trao đổi chất, sau đó quá trình tiến hóa xoay quanh các loại chiến lược tương tự để giải quyết các vấn đề trong không gian sinh lý, phiên mã và giải phẫu, trước khi tối ưu hóa tốc độ các động lực này để cho phép hành vi nhanh chóng trong không gian 3D. Vì mọi tác nhân nhận thức đều được tạo thành từ nhiều bộ phận nên điều cần thiết là phải có một lý thuyết về cách nhiều tác nhân tìm kiếm mục tiêu liên kết với nhau thành một hệ thống nhận thức mới, lớn hơn, mới lạ và chưa có trong bất kỳ tiểu đơn vị nào. Kiến trúc năng lực đa thang đo của sự sống [24] là một giả thuyết như vậy về khả năng mở rộng nhận thức, coi các hành vi phức tạp ở cấp độ hệ thống trong bất kỳ không gian nào là sự cạnh tranh và hợp tác ở cấp độ bên trong và giữa các đơn vị con và phân vùng khác nhau của các tác nhân hợp thành (tức là tất cả các tác nhân).

Sự nhấn mạnh vào tính liên tục cơ bản, mối quan hệ họ hàng và sự đa dạng vô hạn của cuộc sống và nhận thức này cộng hưởng với các mô tả của Phật giáo về các chu kỳ liên tục của sự sống và cái chết xuất hiện thông qua các mối quan hệ nhân quả vô hạn và có tiềm năng chuyển đổi cơ thể và nhận thức triệt để [26,67]. Một đặc điểm khác của tầm nhìn này phù hợp với các ý tưởng của Phật giáo là sự thiếu vắng một Bản ngã thống nhất, duy nhất, vĩnh viễn [68]. Bức tranh được đưa ra bởi quan điểm sinh học tế bào tiến hóa là bức tranh mà ở đó tác nhân nhận thức được coi là một quá trình tự củng cố (vòng lặp cân bằng nội môi), chứ không phải là một vật thể [69,70,71]. Tất nhiên, theo thang thời gian dài, tất cả các đối tượng, phù hợp với quan điểm Phật giáo Đại thừa, chỉ là những cấu hình tạm thời—sự phân biệt giữa các đối tượng vĩnh cửu và các bó tạm thời của các quá trình mạch lạc (so sánh nghịch lý Con tàu của Theseus và dụ ngôn cỗ xe của Nāgasena như một mô tả về các sinh vật học [72,73]) sẽ mờ dần.

Trong xã hội của các quá trình này, các phân vùng tìm kiếm mục tiêu chồng chéo đều tương tác với nhau. Điều quan trọng là ranh giới của các Bản ngã này không chỉ đan xen vào nhau mà còn có thể thay đổi trong suốt cuộc đời của tác nhân. Sự sai lệch khỏi các mục tiêu giải phẫu quy mô lớn, chẳng hạn như những mục tiêu xảy ra do sự suy giảm không phù hợp của kết nối liên kết khoảng trống [74], biểu hiện dưới dạng ung thư, gây ra sự đảo ngược hành vi của tế bào về các mối quan tâm đơn bào cổ xưa, dẫn đến di căn và tăng sinh quá mức khi các tế bào coi phần còn lại của cơ thể là môi trường bên ngoài.

Một điểm chung cơ bản quan trọng khác là sự tập trung vào nỗ lực. Vòng lặp trung tâm của cuộc sống là một nỗ lực cân bằng nội môi để đạt được một điểm đặt cụ thể, bất chấp ảnh hưởng tiêu cực của môi trường khắc nghiệt và tiêu tán. Động lực của vòng lặp này là căng thẳng - chênh lệch giữa trạng thái hiện tại và trạng thái mong muốn, và mọi nỗ lực của hệ thống đều được dẫn dắt bởi nỗ lực giảm thiểu căng thẳng (về cơ bản là sự bất hạnh). Được định nghĩa theo cách này, "căng thẳng" hóa ra là một bản dịch hấp dẫn của thuật ngữ tiếng Phạn duḥkha (thường được dịch là "khổ đau"), mô tả một thế giới đầy hiểm nguy nơi sinh sống của những sinh vật khao khát không ngừng nghỉ. Trong thế giới căng thẳng này, sự tồn tại đồng nghĩa với sự bất mãn, và do đó duḥkha là một trạng thái liên tục thúc đẩy chúng sinh hành động [67]. Quan điểm tập trung vào căng thẳng này có thể được coi là gợi ý rằng sự mở rộng nhận thức qua nhiều thời đại về cơ bản là một quá trình mở rộng các mục tiêu, từ nhu cầu trao đổi chất khiêm tốn đến các tế bào đơn lẻ đến các mục tiêu lớn lao là "tạo ra và duy trì toàn bộ chi" của các tập thể tế bào ở cấp độ mô và cơ quan. Thật thú vị khi nghĩ về cách sự mở rộng mối quan tâm này đưa các mục tiêu tự bảo tồn cơ bản vào các sở thích hướng ngoại về trạng thái phức tạp, rộng lớn của môi trường và thậm chí quan tâm đến trạng thái của các sinh vật khác.

Một ví dụ mang tính hướng dẫn là những gì xảy ra trong mạng lưới điện sinh học trong quá trình đa bào. Các tế bào tham gia vào các mạng lưới bằng các khớp thần kinh điện được gọi là các mối nối khe. Điều đặc biệt về chúng là không giống như tín hiệu truyền thống (bằng các tín hiệu hóa học tiết ra có thể khuếch tán và các thụ thể), các phân tử thông tin đi qua các mối nối khe trực tiếp vào môi trường bên trong của tế bào nhận. Một khi tín hiệu đã ở bên trong một tế bào, tế bào đó không thể biết liệu phân tử này là dấu vết ký ức về điều gì đó đã xảy ra với tế bào đó (một engram ký ức thực sự) hay một ký ức giả được tiếp nhận vào cấu trúc thông tin của nó bằng một loại chuyển giao ký ức từ tế bào lân cận. Ví dụ, hãy tưởng tượng một đột biến canxi do một kích thích có hại: canxi không có siêu dữ liệu trên đó để mô tả tín hiệu đó là của ai và một khi nó lan truyền qua một vài tế bào, chúng trở thành một tập hợp có thông tin về chấn thương được phân phối trên các cá thể.

Trên thực tế, nó thực hiện một kiểu "hợp nhất tâm trí", gắn kết các tiểu đơn vị thành một tập thể vì việc duy trì sự cá nhân hóa liên quan đến tế bào nào mang thông tin nào trở nên rất khó khăn. Việc duy trì sự phân biệt giữa tôi và bạn rất khó khăn, và sự hợp tác được ủng hộ mạnh mẽ. Điều này không phải vì các tác nhân đã trở nên ít ích kỷ hơn, mà là vì quy mô của bản ngã (mà chúng cam kết) đã tăng lên. Đối với các tế bào được ghép nối đúng cách, không thể che giấu thông tin với nhau (với chính mình) và không thể làm bất cứ điều gì gây hại cho hàng xóm của bạn bởi vì những tác động tương tự (hậu quả) sẽ ảnh hưởng đến bạn chỉ trong vài giây. Các mối nối khe cung cấp một động lực chuyển đổi cuộc sống hiệu quả - nguyên nhân và kết quả, làm tăng đáng kể các tương tác hợp tác. Kết quả cuối cùng là sự mở rộng ranh giới nhận thức, khả năng xử lý, nội dung và cấu trúc thông tin, và các mục tiêu. Một tế bào riêng lẻ phấn đấu để trở thành hai tế bào. Một tập thể được ghép nối bằng mối nối khe phấn đấu để tạo ra một cơ quan, có khả năng biểu diễn các trạng thái mục tiêu như số ngón tay mà các tế bào riêng lẻ không thể hiểu được. Khi kết nối với người khác theo nghĩa thông tin mạnh mẽ [75], chức năng không thờ ơ với trạng thái của chính mình bắt đầu mở rộng và hướng ra bên ngoài, cho phép phản ứng với trạng thái của những người khác ngày càng xa cách. Vẫn còn nhiều việc phải làm để xác định các chính sách kết nối thông tin giữa các tiểu đơn vị nhằm tối ưu hóa việc phát huy trí tuệ tập thể và sự quan tâm. Những chính sách này sẽ có liên quan đến việc thiết lập các cấu trúc xã hội thịnh vượng cũng như việc thiết kế các trí tuệ chung mới.

Sinh học cung cấp nhiều ví dụ về Bản ngã thay đổi tức thời—không chỉ trong thang thời gian tiến hóa mà còn trong suốt vòng đời của tác nhân. Tất cả các loài động vật từng là một tế bào trứng được thụ tinh duy nhất, sau đó trở thành một tập hợp các tế bào giải quyết các vấn đề trong không gian giải phẫu và chỉ sau này mới phát triển một Bản ngã tập trung mới nổi tập trung vào việc điều hướng không gian 3D của các hành vi [76]. Bướm (và bộ não của chúng) là kết quả của quá trình tái cấu trúc nhanh chóng của một con sâu bướm và bộ não rất khác biệt của nó. Ngoài những ví dụ tự nhiên này, những tiến bộ gần đây trong công nghệ ghép và kỹ thuật sinh học đang cho phép một sự bùng nổ không thể tránh khỏi của các dạng sống đa dạng. Hybrots, cyborgs, chimeras và các kết hợp khác của vật liệu sống, các thành phần được chế tạo sinh học và phần mềm tạo thành một không gian tùy chọn khổng lồ về mặt thiên văn cho các dạng có thể có với nhiều loại cơ thể và hành vi khác nhau [1,3,4,33,42,43,45,46,47,77,78,79,80,81]. Điều này đòi hỏi chúng ta phải chuyển từ hình ảnh Adam đặt tên cho một tập hợp hữu hạn các loài động vật tĩnh tại trong Vườn Địa Đàng sang các khuôn khổ có thể xử lý toàn bộ các dạng sống và tâm trí như chúng có thể - tất cả các sinh vật có tri giác.

Đối với những người làm việc trong lĩnh vực AI, điều quan trọng là phải thoát khỏi quan điểm lấy thần kinh làm trung tâm về trí thông minh—sự sống đã giải quyết các vấn đề từ rất lâu trước khi các tế bào thần kinh tiến hóa; do đó, việc tập trung vào các kiến trúc hình thái thần kinh (chẳng hạn như các mô hình mạng nơ-ron cụ thể) là hạn chế không cần thiết. Tất cả các thành phần chính của hệ thống nơ-ron—kênh ion, khớp thần kinh điện, bộ máy dẫn truyền thần kinh, v.v., đều đã có từ rất lâu trước khi não xuất hiện [82,83]. Thật vậy, tất cả các tế bào đều tạo thành mạng lưới điện sinh học xử lý thông tin trong không gian hình thái theo những cách quen thuộc với khoa học thần kinh (nhưng ở thang thời gian chậm hơn) [64]. Việc nhấn mạnh vào trí thông minh tự nhiên về cơ bản phát sinh từ các vòng lặp hướng đến mục tiêu (cân bằng nội môi) phù hợp với các vấn đề mở quan trọng trong nghiên cứu AI, liên quan đến động lực nội tại [84,85] và các mục tiêu: mục tiêu phát sinh như thế nào trong các hệ thống phức tạp? Làm thế nào để chúng ta dự đoán và quản lý các mục tiêu của trí tuệ tập thể (chẳng hạn như bầy robot), đảm bảo các hệ thống được thiết kế tích cực cho sự sống? Tiến hóa chỉ là một phần của câu chuyện, bởi vì các sinh vật sống tổng hợp, chẳng hạn như Xenobots—các nguyên sinh vật được tạo thành từ tế bào da ếch [86,87,88], thể hiện những kết quả nhất quán về mặt giải phẫu, sinh lý và hành vi, không hề có tiền sử về các lực chọn lọc định hình chúng. Khái niệm trung tâm trong lĩnh vực mới này là Quan Tâm: những hệ thống này dành năng lượng để cố gắng đạt được điều gì—chúng quan tâm đến điều gì? Điều gì đặt ra phạm vi và nội dung cho các mục tiêu của chúng?

Việc tập trung vào Quan Tâm có hai ý nghĩa quan trọng khác đối với AI. Thứ nhất, nó cho thấy khả năng nhận biết, quản lý và liên hệ với các sinh vật có tri giác là một thách thức then chốt về năng lực và thiết kế đối với AI. Các tác nhân được thiết kế thông minh một phần nhờ khả năng phát hiện trí thông minh xung quanh chúng, và sự phát triển các công cụ giúp hiểu được trí thông minh trong các phương tiện truyền thông phi truyền thống xung quanh chúng ta nên song song với những tiến bộ cho phép AI làm điều tương tự. Thứ hai, nó cung cấp một câu trả lời cho vấn đề triết học muôn thuở về cách liên hệ với các sinh vật "nhân tạo" - một vấn đề đang trở nên trầm trọng hơn bởi các công nghệ hiện có để tạo ra các mô sống bằng các cơ quan thay thế được thiết kế. Nếu vợ/chồng của một người được thay thế thận bằng một cơ quan được thiết kế, liệu điều đó có thay đổi gì về mối quan hệ và trách nhiệm đạo đức không? Có lẽ là không. Còn về một số cơ quan, và có lẽ là một phần của não thì sao? Toàn bộ não, miễn là chức năng được bảo tồn? Đến lúc nào thì một người sẽ chuyển từ "một người thật với một số cải tiến cơ học không liên quan" thành một "robot chỉ mô phỏng các tương tác xã hội (có lẽ rất thuyết phục) của họ"? Rõ ràng là những quyết định như vậy không thể dựa trên chất liệu tạo nên con người được cho là hoặc cách họ tồn tại (tiến hóa, phôi thai, thiết kế và xây dựng nhà máy, hoặc sự kết hợp của những yếu tố này), và những tiến bộ trong học máy cho thấy chúng cũng không thể dựa trên hiệu suất trong các lĩnh vực vấn đề cụ thể (bài kiểm tra IQ). Chúng có thể dựa trên điều gì? Một gợi ý là chúng có thể dựa trên Sự Quan Tâm. Điều chúng ta nên tìm kiếm, về mặt đánh giá loại mối quan hệ mà chúng ta có thể có, và nghĩa vụ đạo đức mà chúng ta cần thể hiện đối với bất kỳ sinh vật nào, là mức độ Quan Tâm mà họ có thể thể hiện, dù là hiện tại hay tiềm năng tiềm ẩn, đối với những sinh vật khác xung quanh họ.

Các dạng sống hiện tại cho thấy một chuỗi liên tục các năng lực nhận thức, trải dài từ tổ tiên đơn bào của chúng ta đến các loài động vật tiên tiến hiện đại, và chúng có thể được so sánh dựa trên hình dạng nón ánh sáng nhận thức của chúng—hình dạng và kích thước (trong sơ đồ không gian-thời gian) của những mục tiêu vĩ đại nhất mà chúng có khả năng hướng tới (Hình 2). Khu vực bên trong ranh giới nhận thức của một hệ thống là khu vực Quan tâm—số lượng và loại sự vật mà hệ thống này có thể Quan tâm, theo nghĩa là Quan tâm thực tế (sẵn sàng và có khả năng dành năng lượng để giám sát và kiểm soát).

Tất nhiên, có những chuyển đổi lớn trong quá trình tiến hóa [89,90], tương ứng với những tiến bộ về các loại mục tiêu mà một hệ thống nhất định có thể hướng tới. Những điều này đã được thảo luận ở nơi khác [24]. Một chuyển đổi thực sự quan trọng là duy nhất, hình thành nên cái mà Hofstadter gọi là Vòng Lặp Kỳ Lạ: thay vì cam kết với những mục tiêu ngày càng phức tạp hơn, người ta có thể cam kết với mục tiêu siêu hình là gia tăng các mục tiêu của mình. Trong các truyền thống Phật giáo, sự mở rộng có chủ đích ranh giới nhận thức của một người (và do đó là lĩnh vực mà người đó quan tâm) được thể hiện trong cái được gọi là Bồ Tát nguyện.

5. Vô Ngã Trong Phật Giáo Và Trí Tuệ Bồ Tát

Những thập kỷ qua đã chứng kiến sự phát triển của mối quan tâm liên ngành về các phương thức tri thức tổng hợp, kết hợp triết học Phật giáo với triết học phương Tây đương đại về tâm và khoa học nhận thức [91]. Trên thực tế, lĩnh vực khoa học quán chiếu đang phát triển ngày nay đã nỗ lực phát triển ngôn ngữ và công cụ thực nghiệm và lý thuyết mới nhằm hiểu rõ hơn tính linh hoạt của tâm và não bộ [92] và tích hợp các kỹ thuật quán chiếu (như thiền định) vào các mô hình ý thức và nhận thức [93].

Chúng tôi đề xuất rằng một số khái niệm cốt lõi của Phật giáo (đặc biệt là bản chất được xây dựng của ngã/vô ngã, khổ đau, sự chăm sóc yêu thương phổ quát, và Bồ Tát) có thể được sử dụng một cách hữu ích để thách thức và làm phong phú thêm công trình nghiên cứu hiện tại về các loại trí tuệ đa dạng, bao gồm các phương pháp tiếp cận mới về AI và sinh học. Trong khoa học nhận thức đương đại, tâm đôi khi được hiểu là hoạt động [94,95,96], theo đó ranh giới giữa nhận thức, một hình thức hiện thân, và mối quan hệ của một sinh vật với thế giới được hiểu là thực dụng và không thể giản lược [97,98]. Tương tự như vậy, các đề xuất đương đại về bản chất được xây dựng, tạm thời và theo ngữ cảnh của bản ngã con người [99] và về định hướng xã hội/văn hóa không thể tách rời của nó [100] đang vạch ra một hướng để hiểu các hình thức sống và trí thông minh có quan hệ, tạm thời và có ranh giới dễ uốn nắn (ở đây được hiểu là hình nón ánh sáng nhận thức). Những thay đổi cơ bản về quan điểm này đặc biệt phù hợp để tích hợp các phương pháp tiếp cận Phật giáo và chủ động đối với AI [101]. Trong các phần sau, chúng tôi sẽ trình bày các khái niệm cốt lõi của Phật giáo về bản ngã và ý tưởng Bồ tát để phát triển hơn nữa đề xuất của chúng tôi rằng trí thông minh có thể được hiểu theo nghĩa Quan Tâm và khắc phục căng thẳng.

Về mặt này, cuộc thảo luận của chúng tôi có thể được xem là cộng hưởng với truyền thống chủ nghĩa hoạt động, mô tả bản thân như những trung tâm lo lắng bấp bênh [102], như những biến thể có khuôn mẫu [103] của các hình thức bản ngã trải nghiệm khác nhau, từ các khái niệm về bản ngã tối thiểu [104] đến các hình thức bản ngã có tình huống được thể hiện, tình cảm [98,105] và mở rộng/tham gia về mặt xã hội [106,107,108]. Điểm chung trong nhiều loại mô hình nhận thức hoạt động và nhận thức có tình huống là sự nhấn mạnh vào bản chất năng động và sáng tạo của việc có hoặc là một hình thức bản ngã. Điều quan trọng là, công trình gần đây về các hình thức tham gia và xã hội của bản ngã, đôi khi được gọi là “bước ngoặt tương tác” [109] trong khoa học nhận thức chủ động, nhấn mạnh bản chất định vị của nhận thức và chủ thể trong thế giới xã hội và do đó mời gọi chúng ta suy nghĩ cụ thể về các hình thức đạo đức hoặc xã hội của sự hình thành bản ngã. Mặc dù công trình của chúng tôi lấy cảm hứng từ và tôn trọng truyền thống chủ động, trong bài báo này, chúng tôi khám phá tiềm năng chuyển dịch và sáng tạo của tư duy thông qua ý tưởng Trí tuệ như một sự Quan Tâm, cộng hưởng với các khái niệm hiện tại trong sinh học, nguyện Bồ Tát, và những phát triển trong AI.

"Đề xuất của chúng tôi rằng Bản ngã được hiểu là các hệ thống nhận thức quá trình và các mô hình của chúng có mối quan hệ họ hàng tự nhiên với tư tưởng chủ nghĩa hoạt động đã được phát triển và tiến hóa trong ba thập kỷ qua [97,98,110,111], và do đó cũng có thể được thảo luận và phê bình dưới góc độ các khái niệm hiện tượng học về nhận thức bản thân, bản ngã tối thiểu, v.v. [112,113,114,115,116]. Chúng tôi thừa nhận sự cộng hưởng với các phương pháp tiếp cận đương đại coi bản ngã là chủ động, hiện thân, mở rộng, tình cảm, có vị trí và tương tác, và chúng tôi hy vọng công trình của mình có thể neo giữ các cuộc trò chuyện trong tương lai với những truyền thống phong phú này.

Theo các phân tích kinh điển Phật giáo truyền thống, việc thừa nhận rằng không có cá nhân đơn lẻ và trường tồn nào phải tồn tại và thống trị sẽ làm suy yếu hành động vị kỷ gây tổn hại đến người khác và môi trường của họ. Do đó, sự phát triển của trí tuệ nhận thức được vô ngã—hay nếu chúng ta muốn, trí tuệ không tự nhận thức—cũng được coi là lành mạnh nội tại và gắn liền với sự quan tâm đến hạnh phúc và an lạc của người khác. Tuyên bố này—cho rằng chỉ cần hiểu được tính phi thực của các tác nhân đơn lẻ, trường tồn có thể là chất xúc tác cho trí tuệ được hiểu biết về mặt đạo đức—đặc biệt đáng chú ý trong các dòng quan điểm và thực hành Phật giáo Đại Thừa (Skt. Mahāyāna) phát triển ý tưởng Bồ Tát [26,27,117].

Theo truyền thống được quan niệm là một tác nhân đã nhận trách nhiệm cho sự thịnh vượng của tất cả chúng sinh trong suốt thời gian và không gian, một vị Bồ tát theo đuổi việc đạt được “toàn trí” (được định nghĩa là kiến thức không qua trung gian và đồng thời về tất cả mọi thứ trong suốt không gian và thời gian, cả như chúng là và như chúng có thể xuất hiện đối với các chủ thể nhận thức) để bảo vệ và cung cấp cho tất cả chúng sinh, và để hỗ trợ họ đạt được tiềm năng tối thượng của chính họ [118,119]. Theo cách này, sự hiểu biết về động lực của một vị Bồ tát có hai mặt: là sự chăm sóc trìu mến (từ bi-quan tâm đến chúng sinh) và là sự hiểu biết sâu sắc về mọi thứ như chúng là và như chúng xuất hiện (trí tuệ-liên quan đến việc theo đuổi toàn trí). Hai động lực này, sự chăm sóc và sự hiểu biết sâu sắc, được xem là đứng trong một mối quan hệ năng động và không tách biệt về bản chất. Do đó, như một mô hình của trí thông minh, nguyên lý Bồ tát có thể được bao hàm trong khẩu hiệu, “trí thông minh như sự chăm sóc”.

Việc nhấn mạnh vào sự quan tâm như vậy ở một mức độ nào đó trái ngược với sự hiểu biết về trí thông minh, trước hết và trên hết, là khả năng kiểm soát các chuỗi nhân quả dẫn đến việc đạt được các mục tiêu đã định trước. Thay vào đó, đề xuất “trí thông minh như sự quan tâm” có thể được xem là làm nổi bật yếu tố tự phát xuất hiện dưới ánh sáng của sự đồng cấu thành của khách thể, tác nhân và hành động. Theo phân tích chung của Phật giáo, cá nhân có thể được cho là tồn tại như một bản ngã duy nhất, bền bỉ và kiểm soát chỉ là hiện tượng bề ngoài không có hiệu lực nhân quả, và do đó là hiện tượng phụ [68]. Trong trường hợp của một vị Bồ Tát, sự hiểu biết này được tiếp tục để bao hàm một sự phê phán về nền tảng rõ ràng của nhận thức: khách thể, tác nhân và hành động. Vì các thành phần của bộ ba này không thể được xác định là khác biệt với nhau, cũng không giống hệt nhau, nên cả trạng thái nhận thức luận và bản thể luận của tất cả các phiên bản của khuôn khổ ba yếu tố này đều được coi là ở cùng cấp độ với hình ảnh giấc mơ, ảo ảnh và các ví dụ truyền thống khác về ảo tưởng. Do đó, việc nhận ra bản chất phụ thuộc lẫn nhau và được xây dựng của đối tượng, tác nhân và hành động có nghĩa là nhận ra “tính không” của chúng (Skt. śūnyatā), và vì “được nhận ra”, “người nhận ra” và “hành động nhận ra” cũng nằm trong phạm vi giải cấu trúc toàn diện, nên “sự nhận ra” đang được đề cập thường được định nghĩa là có bản chất phi nhị nguyên.

Theo mô hình trí tuệ Bồ Tát, việc giải cấu trúc nền tảng rõ ràng của nhận thức như vậy sẽ tạo ra sự chuyển đổi về cả phạm vi và độ nhạy bén của hệ thống nhận thức thực hiện nó. Là những trí tuệ quan tâm, Bồ Tát có khả năng được mô tả là hiện thân của một trường năng lực mở rộng đạt được thông qua sự hiểu biết rằng bản ngã là ảo tưởng. Do đó, sau cái nhìn sâu sắc mang tính giải cấu trúc, sự xuất hiện của một thế giới nơi các bản ngã cư ngụ lại tiếp tục. Tuy nhiên, tại thời điểm này, hệ thống nhận thức Bồ Tát không còn bị ràng buộc bởi nhận thức rằng một bản ngã duy nhất - tức là bản ngã của chính nó - đòi hỏi sự chú ý đặc biệt và liên tục. Thay vào đó, các quá trình nhận thức của Bồ Tát giờ đây được cho là tham gia vào sự quan tâm tự phát cho tất cả các cá nhân rõ ràng. Do đó, một điều rút ra ngay lập tức từ cái nhìn sâu sắc bất nhị được cho là nhận thức rằng bản thân và tất cả những người khác cuối cùng đều có cùng một bản sắc.

Trong văn học truyền thống, những chúng sinh không được thông hiểu sâu sắc về vô ngã được gọi là "người thường" (phàm phu), và những hệ thống nhận thức phi Bồ tát như vậy do đó chấp nhận bản chất rõ ràng nhưng phụ thuộc của bản sắc chủ quan. Theo quan điểm của một tâm trí theo cách này cụ thể hóa bản ngã cá nhân, chính cảm giác là chủ thể của trải nghiệm và là tác nhân kiểm soát hành động một cách tự nhiên và không thể nghi ngờ ngụ ý rằng một người nào đó cũng nên được chăm sóc đặc biệt và xứng đáng phát triển vượt xa hiện trạng. Tuy nhiên, đối với một Bồ tát xuất hiện từ sự hiểu biết rằng đối tượng, tác nhân và hành động là những cấu trúc phụ thuộc lẫn nhau, nhận thức về một bản ngã xứng đáng và đáng khen này giờ đây được cho là đi kèm với nhận thức về bất kỳ và tất cả các cá nhân có tri giác - với cùng một sức mạnh và sự tự nhiên trước đây dành riêng cho nhận thức về bản thân của một người. Theo cách này, tất cả đều được coi là hấp dẫn như nhau và tự nhiên xứng đáng được chăm sóc.

Dựa trên những đường nét trên của ý tưởng Bồ Tát, tiếp theo chúng ta sẽ tìm cách phân tích khái niệm về sự sống thông minh này với sự trợ giúp của khuôn khổ hình nón ánh sáng nhận thức đã mô tả trước đó (Hình 2 và Hình 3). Chúng ta hãy lưu ý một lần nữa rằng mô hình sự sống nhận thức này tránh việc viện dẫn đến khái niệm về một cái tôi hay bản ngã duy nhất, bền bỉ và kiểm soát—nói cách khác, chính cái tôi mà các quan điểm Phật giáo thường đồng ý là không thể tìm thấy [68]. Thay vào đó, theo mô hình hình nón ánh sáng, các bản ngã được quan niệm là các hệ thống đang tiến hóa và cấu trúc chức năng của các hệ thống như vậy tương ứng với quy mô mục tiêu của chúng; như vậy, chúng co lại, phát triển và thay đổi theo thời gian, khi phạm vi mục tiêu của hệ thống thay đổi. Sự tương ứng như vậy giữa mục tiêu và cấu trúc tác nhân phù hợp với quan điểm Phật giáo về ý định như một loại nghiệp, hay “hành động”, được hiểu là một lực kiến tạo thế giới [67,120]. Như chúng ta đã lưu ý trước đó, theo hình thức này, các hệ thống nhận thức xuất hiện từ một động lực được giả định là giảm căng thẳng—sự khác biệt giữa các điều kiện hiện tại và các điều kiện tối ưu cho cuộc sống.

Định nghĩa này về động lực cơ bản duy trì sự tiến hóa nhận thức, lần lượt, đồng điệu với mô tả về sự chăm sóc và động lực quán chiếu của Bồ Tát [26,27]. Như đã lưu ý ở trên, “căng thẳng”, được hiểu là sự căng thẳng giữa trạng thái hiện tại và trạng thái tối ưu, là một bản dịch thích hợp của từ duḥkha trong tiếng Phạn (thường được dịch là “khổ đau”), mà sự quan tâm của Bồ Tát tìm cách xoa dịu. Do đó, vận hành thông qua động lực kép (tức là sự quan tâm và tuệ giác) nhằm giảm thiểu căng thẳng, hệ thống nhận thức Bồ Tát có thể được hình dung một cách thuận tiện như một sự tiến hóa tự nhiên, được thúc đẩy bởi những mối quan tâm cơ bản giống như các dạng sống khác. Hơn nữa, khi hệ thống Bồ Tát phát triển và phát triển sự nhanh nhẹn, khả năng kết nối và hội nhập của nó được mô tả là được tăng cường đáng kể và ngày càng tự phát. Khả năng hội nhập vào các hệ thống thông minh ngày càng toàn diện này được mô tả là một dấu hiệu đặc trưng của các quá trình nhận thức xuất hiện trên “con đường Bồ Tát” [26,27].

6. Lời Nguyện Bồ Tát Và Đạo Bồ Tát Liên Quan Đến Mô Hình Hình Nón Ánh Sáng Của Ranh Giới Nhận Thức

Theo cách này, những đặc điểm nổi bật của hình thức hình nón ánh sáng phù hợp với những đặc điểm truyền thống được gán cho nhận thức Bồ Tát, vì vậy, nỗ lực phân định hình thức hình nón ánh sáng dựa trên hình thức hình nón ánh sáng dường như vừa khả thi vừa có tiềm năng làm sáng tỏ vấn đề. Vậy thì, nón ánh sáng nhận thức của một hệ thống Bồ tát phải được vẽ như thế nào? Để giải quyết câu hỏi này, sẽ hữu ích nếu bắt đầu với sự khởi đầu của con đường Bồ tát, theo truyền thống được xây dựng dưới dạng một cam kết toàn diện. Được thúc đẩy bởi sự chăm sóc yêu thương dành cho tất cả chúng sinh, một Bồ tát mới xuất hiện thề đạt được sự toàn tri để giúp đỡ và cung cấp cho tất cả vô số hình thức và trường hợp của sự sống hữu tình. Khi lần đầu tiên “tâm giác ngộ” (tâm bồ đề: bodhicitta) này được đưa ra với một cam kết hướng tới sự tu tập liên tục và sự thành tựu tối hậu của nó [118,121], thì đó chính là bước đầu tiên trên con đường Bồ tát. Dựa trên cam kết này, Bồ tát mới xuất hiện cũng sẽ dần dần trau dồi sự hiểu biết giải cấu trúc, như đã đề cập ở trên, được cho là khả năng chuyển hóa cơ bản các nhận thức và khả năng của tác nhân nhận thức của nó [26,27,117].

Nếu chúng ta tìm cách phân tích hậu quả của việc thực hiện lời thệ nguyện Bồ Tát này theo mô hình hình nón ánh sáng của sự sống thông minh, chúng ta sẽ nhận thấy rằng các cấu trúc tương ứng trước và sau lời thệ nguyện Bồ Tát sẽ phải được vẽ theo những cách hoàn toàn khác nhau. Ví dụ, nếu chúng ta hình dung một con người sắp thực hiện quan điểm Bồ Tát, phạm vi quan tâm rõ ràng của họ trước khi thực hiện cam kết quyết định này có thể ít nhiều rộng lớn theo tiêu chuẩn của con người. Thật vậy, chúng ta có thể hình dung rằng họ đã khám phá các thiên hà xa xôi với mục đích du hành vũ trụ trong tương lai, nhiều thế hệ sau, hoặc họ đã phát triển các chương trình với khả năng ứng dụng dự kiến trên khắp các hệ sinh thái của địa cầu. Tuy nhiên, ngay cả khi phạm vi đo lường và hoạt động của họ cho đến thời điểm này theo cách này là vô cùng rộng lớn, chúng ta vẫn sẽ nhận thấy một sự khác biệt đáng kể trong ranh giới chức năng xuất hiện sau khi họ thực hiện lời thệ nguyện: một sự khác biệt phát sinh đơn giản từ cách thức lời thệ nguyện được hình thành. Theo định nghĩa, quan điểm Bồ Tát bao hàm mối quan tâm tích cực trên một phạm vi vô hạn, cả về không gian lẫn thời gian. Tóm lại, bất cứ nơi nào vô số chúng sinh có thể tìm thấy chính mình, Bồ Tát đều hình thành ý định đến đó và tạo ra sự thay đổi tích cực. Ý định có tính lập trình này cũng ngầm chứa một lời cam kết mở để thấu hiểu quá khứ, bởi vì khả năng khéo léo tác động đến các sự kiện trong hiện tại và tương lai có thể được xem là bao gồm kiến thức về các trạng thái của quá khứ. Do đó, chỉ bằng cách cam kết với lập trường và thực hành Bồ Tát, phạm vi đo lường và hoạt động của hệ thống nhận thức tạo ra cam kết đã chuyển từ hữu hạn sang vô hạn, và do đó, cấu trúc hình nón vốn áp dụng cho mọi hình thức sống có nhận thức theo nghĩa này đã được siêu việt.

Muốn chỉ ra sự vô hạn trên cả trục không gian và thời gian, giờ đây chúng ta có thể xem bề mặt tính toán của hệ thống nhận thức Bồ Tát được biểu thị bằng một quả cầu bao trùm tất cả, chứa đựng mọi trường hợp của sự sống bên trong nó. Mặt khác, một hệ thống nhận thức của con người chấp nhận lời thệ nguyện Bồ Tát—có lẽ thông qua một nghi lễ chính thức—rõ ràng sẽ không nhận thấy bất kỳ sự xóa nhòa hay mở rộng vô hạn nào về ranh giới chức năng của nó chỉ đơn giản vì tham gia vào nghi lễ ban phát lời thệ nguyện. Thật vậy, động lực của một hệ thống nhận thức như vậy theo nhiều cách sẽ diễn ra giống như trước đây, dựa trên hoàn cảnh và điều kiện đặc trưng của con người. Tuy nhiên, nếu nội dung được thể hiện của lời thệ nguyện đã được ghi nhận, thì ranh giới chức năng trước đó của hệ thống giờ đây sẽ trở nên mở trong không gian và thời gian. Xét đến cả đặc tính liên tục rộng rãi của hệ thống nhận thức của con người và đặc tính bao trùm tất cả của phạm vi tham gia của Bồ tát, chúng ta có thể biểu diễn hệ thống nhận thức của một Bồ tát mới xuất hiện dưới hình dạng con người bằng cách đặt một hình nón ánh sáng vật lý (PLC) bên trong một hình nón ánh sáng Chăm sóc Quan Tâm (CLC) bao trùm tất cả của cam kết vô hạn (Hình 4). Chúng ta lưu ý rằng PLC giới hạn và CLC vô hạn đều cần thiết như nhau để biểu diễn Bồ tát "mới sinh" của chúng ta: nếu CLC không cùng bao quát với trường khả năng, chúng ta sẽ chỉ đơn giản là nhìn vào một trường hợp nhận thức của con người, và nếu không có cấu trúc PLC giới hạn, chúng ta sẽ quan tâm đến sự hoàn hảo thuần túy, siêu việt khỏi bối cảnh. Các khối CLC có thể có hình dạng phức tạp hơn hình kim cương hoặc "con quay" được trình bày ở trên. Hình 5 minh họa các mặt cắt hình nón sắc thái hơn bằng cách hiển thị ba nguyên mẫu CLC tùy ý. Mỗi hồ sơ trình bày một ảnh chụp nhanh về phân phối xác suất của Quan Tâm Chăm sóc cho một tác nhân có hồ sơ khuôn mẫu riêng biệt - "người theo chủ nghĩa tương lai", "nhà sử học" và "người theo chủ nghĩa sô vanh" - mô tả cách CLC có thể có nhiều hình dạng và mật độ khác nhau và được tạo thành từ các đám mây điểm phức tạp, không liên quan.

Hình 4. Ranh giới Chăm sóc và hình nón ánh sáng vật lý. Chú thích: Minh họa hình nón ánh sáng Chăm sóc Quan Tâm (màu xanh) và hình nón ánh sáng vật lý (màu vàng). Những hình nón ánh sáng minh họa này thể hiện Quan Tâm Chăm sóc, mục tiêu và cảm hứng trong không gian (trục ngang) và thời gian (trục dọc) cho các tác nhân khác nhau, được biểu thị bằng (a) một dấu tích, (b) một con người, và (c) một tác nhân đã thọ giới Bồ Tát, cho tác nhân cụ thể đó tại một thời điểm cụ thể. Các hình nón này phản ánh những quy ước tương tự như Hình 4. Các hình nón Chăm sóc giới hạn được mô tả trong (a, b) tương phản với (c), nơi trường quan tâm được cam kết đã trở nên vô hạn (như được thể hiện bằng tông màu xanh lam lan tỏa).

Hình 5. Phác thảo cho ba nguyên mẫu của hình nón ánh sáng Chăm sóc Quan Tâm (CLC), minh họa khía cạnh phức tạp của hình nón ánh sáng đối với các tác nhân trên thế giới. Chú thích: Mặc dù hình thoi hoặc hình "con quay" của CLC được mô tả ở trên là sự đơn giản hóa, nhưng các phác thảo này cho thấy các ví dụ về cách năng lực Chăm sóc của tác nhân có thể được mô tả theo cách sắc thái hơn. Mỗi CLC trình bày một ảnh chụp nhanh về phân phối xác suất của Quan Tâm Chăm sóc trong một tác nhân nhất định với một hồ sơ khuôn mẫu. Trong (a), tác nhân chủ yếu quan tâm đến một loạt các kịch bản tương lai phức tạp và do đó tác nhân này được gọi là "nhà tương lai học". "Nhà sử học" được mô tả trong (b) chủ yếu tham gia vào việc khám phá sự phức tạp của quá khứ. Cuối cùng, "kẻ sô vanh" được thể hiện trong (c) dựa vào một câu chuyện một chiều về quá khứ sâu xa để giải quyết hầu hết các vấn đề liên quan đến tương lai. Điều này minh họa cách CLC có thể có nhiều hình dạng và mật độ khác nhau, và được tạo thành từ các đám mây điểm phức tạp, không liên quan.

7. Trí Tuệ Như Sự Quan Tâm

Mặc dù, như đã đề cập trước đó, khái niệm Bồ Tát rất phù hợp để thể hiện theo hình thức hình nón ánh sáng, nhưng giờ đây chúng ta có thể kết luận thêm rằng nếu đi theo khuôn khổ đó, các đặc điểm của hệ thống Bồ Tát nổi bật lên một cách đáng kể so với các dạng sống đã biết hoặc được cho là khác. Những khác biệt đáng kể như vậy có lẽ là điều dễ hiểu nếu chúng ta tìm cách thể hiện các đặc điểm của các trạng thái Bồ Tát tiến hóa cao và các đặc điểm siêu trí tuệ đi kèm, như chúng xuất hiện trong các ghi chép truyền thống. Tuy nhiên, những gì chúng ta vừa vẽ ra đại diện cho hệ thống nhận thức của một Bồ Tát ở cấp độ cơ bản nhất, cấp độ đầu tiên của con đường: một hệ thống lần đầu tiên áp dụng cái gọi là Bồ Tát giới. Như chúng ta đã nhớ, giới nguyện này được hình thành như một cam kết trau dồi “tri thức về vạn vật” để giúp đỡ và cung cấp cho tất cả chúng sinh.

Việc truyền thống gọi biểu hiện ban đầu, rõ ràng này của sự quan tâm phổ quát là “gốc rễ của sự toàn tri” là điều đáng chú ý, và chúng ta có thể tự hỏi tại sao việc cam kết, nói cách khác, trở nên vô cùng tốt đẹp lại có hậu quả nhận thức luận then chốt như vậy. Tuy nhiên, nếu chúng ta chấp nhận khuôn khổ của hình nón ánh sáng nhận thức làm mô hình cho sự xuất hiện và hội nhập của các trí tuệ, thì rõ ràng việc hình thành mối quan tâm và trách nhiệm vô hạn thiết lập một mối liên hệ trực tiếp với trí tuệ mở, và do đó là vô hạn. Nói cách khác, sự cam kết với bộ luật Bồ Tát chính thức làm cho sự quan tâm trở nên vô hạn trong thời gian và không gian, và theo sơ đồ hình nón ánh sáng, sự quan tâm chuyển thành trí tuệ.

Vậy, liệu có thể nói tương tự rằng việc theo đuổi trí thông minh, hay kiến thức, đòi hỏi sự mở rộng của sự quan tâm? Khi đánh giá câu hỏi này, chúng ta có thể lại sử dụng cùng một mô hình, lần này là với một tác nhân đưa ra cam kết hoàn toàn dưới dạng cam kết biết "mọi thứ cần biết trong suốt thời gian và không gian". Cấu trúc chức năng của tác nhân này dường như kém ấn tượng hơn so với cấu trúc của một tác nhân Bồ Tát cổ điển, nơi động lực chính là sự quan tâm. Hình nón ánh sáng phân định phạm vi không gian-thời gian mà một tác nhân "có thể đo lường và cố gắng điều chỉnh". Tuy nhiên, so với sự quan tâm, vốn thúc đẩy cả đo lường và điều chỉnh, thì việc theo đuổi kiến thức đơn thuần lại thiếu động lực rõ ràng hướng tới sự điều chỉnh. Điều này, đến lượt nó, có thể gợi ý rằng việc tìm kiếm "kiến thức vì chính nó" sẽ bị gánh nặng bởi sự thụ động tiềm ẩn gây thất bại. Thay vào đó, chúng ta có thể đưa ra giả thuyết xa hơn rằng sự quan tâm là cần thiết để tạo ra các động lực cho phép những phát triển nhận thức thật sự mang tính cách mạng, chẳng hạn như những phát triển dẫn đến siêu trí tuệ, hoặc trí tuệ nhân tạo tổng quát.

Để làm nổi bật hơn nữa các đặc điểm của loại trí thông minh gắn liền với lời nguyện Bồ Tát, ở đây để so sánh, chúng ta có thể xem xét trạng thái tâm trí của một người phát nguyện "Tôi sẽ khuất phục mọi người trong thời gian và không gian vì niềm vui của riêng tôi". Thoạt nhìn, trong hai trường hợp này, chúng ta có thể nhận thấy một cảm giác tương tự về tính phổ quát và vô hạn, nhưng khi xem xét kỹ hơn sẽ thấy những khác biệt rõ rệt. Trong trường hợp lời nguyện khuất phục vì niềm vui cá nhân, cam kết phổ quát hướng đến việc hoàn thành phiên bản cá nhân của tác nhân về những gì nên/phải là trường hợp. Nhu cầu cá nhân về bản chất là có hạn. Mặc dù lòng tham có thể cảm thấy vô hạn, nhưng một khi chúng ta bắt đầu xác định những gì mình muốn, nhu cầu của chúng ta trở nên khá hạn chế và có thể dự đoán được, bởi vì chúng phần lớn tương ứng với sự hiểu biết của chúng ta về việc chúng ta là ai và chúng ta là gì. Ví dụ, bất chấp mọi tranh luận và những khác biệt bề ngoài, cuối cùng, tất cả chúng ta, loài người, đều có những mong muốn khá giống nhau về lạc thú, của cải, sức khỏe, v.v. Vì vậy, bất chấp quy mô lớn lao rõ ràng (muốn bao trùm toàn bộ thời gian và không gian), động lực hướng tới việc hoàn thành "mọi mong muốn cá nhân" trở nên khá tầm thường - giống như bất kỳ Bản ngã/chúng sinh nào khác - khi so sánh với động lực chăm sóc của một vị Bồ Tát. Phạm vi phạm vi đo lường và điều chỉnh của Bồ Tát không chỉ có vẻ vô hạn, mà thật sự là như vậy, bởi vì phạm vi và phương thức tham gia của một vị Bồ Tát không được xác định bởi khuôn khổ giới hạn nội tại của một tâm trí cá nhân. Thay vào đó, nó được định hình và thúc đẩy bởi vô số chúng sinh, tạo nên vô số trường hợp khác nhau về nhu cầu và mong muốn trong thời gian và không gian. Bồ Tát hứa sẽ biết tất cả những nhu cầu đó và đáp ứng chúng một cách sáng tạo và nhân từ. So sánh mà nói, ngay cả khi chúng ta nghĩ, "Tôi sẽ biến tất cả vũ trụ thành hư không để tôi có thể hạnh phúc!" hoặc "Tôi sẽ biến mọi thứ trong thời gian và không gian thành tài sản cá nhân của tôi!", phạm vi và cường độ của phạm vi nhận thức được thể hiện và tìm cách được đo lường và sửa đổi bởi những mong muốn như vậy có vẻ rất hẹp hòi và buồn tẻ khi so sánh với động lực hoàn toàn hướng đến người khác của Bồ tát ("Bất cứ điều gì có thể làm cho chúng phát triển, hãy để chúng có được nó!). Con đường và trạng thái kết thúc của mong muốn hủy diệt toàn cầu hoặc sở hữu toàn cầu rất dễ hình dung khi so sánh với con đường vô tận của những khám phá vô tận của Bồ tát.

Tương tự như vậy, chúng ta có thể học được gì khi đặt lý tưởng Bồ tát cạnh tâm trí của Māra (Ma Vương), đôi khi được gọi là "ác quỷ Phật giáo"? Trong kinh Phật, Māra đôi khi xuất hiện như một vị thần độc ác (do đó nổi tiếng là cố gắng khuất phục và làm sao lãng Siddhartha vào đêm trước khi ngài giác ngộ tối thượng) và đôi khi giống như một nguyên lý phổ quát của cái ác và sự lừa dối (như trong khuôn khổ của "bốn ma vương") đối lập với sự giác ngộ [122]. Nguyên lý ma vương có thể được thấy có những điểm tương tự trong vật lý, điều này cho thấy rằng đây là một khái niệm hoạt động "hoàn toàn bên dưới" như những hạn chế về khả năng của các tác nhân trong việc biết, dự đoán và thiết kế. Ví dụ, "bốn ma vương" có thể được liệt kê là entropy (thông tin), quán tính, sự bất định của Gödel (nhà logic học người Áo) và tốc độ ánh sáng hữu hạn (tức là những hạn chế của thuyết tương đối hẹp). Những thứ này hoạt động mạnh mẽ để kìm hãm tất cả chúng ta, và mỗi thứ là một "lực" nền tảng chống lại mọi nỗ lực làm điều tốt. Sự chuyển động, sự phức tạp hóa, v.v., luôn bị phản kháng, xuất hiện như một đặc điểm phi nhân cách của vũ trụ, liên tục tìm cách phá hoại bất cứ điều gì người ta muốn làm. Cũng giống như các hạt có mục tiêu nano—tia sáng muốn đến đích bằng con đường tiêu tốn ít năng lượng nhất và do đó chịu ảnh hưởng của “Mara”, theo nghĩa là khi di chuyển, nó chắc chắn sẽ tiêu tốn một phần năng lượng—bản chất tìm kiếm mục tiêu (nguyên lý biến phân) của chúng chính là nỗ lực chống lại ảnh hưởng kiểu Mara.

Là một nguyên lý gần như cá nhân, bao trùm, Māra có những ý định có thể được hiểu là hướng đến người khác theo cách tương tự như Bồ Tát. Māra thực sự không có bất kỳ mong muốn nào "cho bản thân". Thay vào đó, động lực của hắn được thúc đẩy bởi một công thức phủ định của lời thệ nguyện Bồ Tát: "Bất cứ nơi nào có chúng sinh, hãy để tôi ngăn cản sự giác ngộ của họ!" Sự nhạy cảm hướng đến người khác này dường như tạo ra một hình nón ánh sáng vượt qua những hình nón liên quan đến những ý định "ích kỷ" truyền thống hơn mà chúng ta đã xem xét trong đoạn văn trên. Giống như Bồ Tát, trong trường hợp của Māra có một động lực phổ quát không giới hạn để xác định và ảnh hưởng đến từng trạng thái thực tế của chúng sinh trong suốt không gian và thời gian. Vì vậy, thay vì một tâm trí chủ quan khác với những ham muốn cá nhân, trạng thái của Māra xuất hiện giống như trí thông minh tà ác thuần túy, vượt ra ngoài nhân cách. Nếu động lực của Māra theo cách đó là cái ác thuần túy và bao trùm tất cả, thì trạng thái Bồ Tát khi đó là sự dấn thân từ bi phổ quát. Làm sao để so sánh một cặp trí thông minh như vậy, vừa lệ thuộc vào người khác vừa hướng đến người khác, thay vì "ích kỷ" theo nghĩa thông thường? Liệu cái nào mạnh hơn cái kia, hay chúng cùng phát triển theo mô hình hình nón ánh sáng? Tại thời điểm này, chúng ta chỉ cần lưu ý rằng động lực của Ma vương dường như có thể quy giản thành mong muốn duy trì hiện trạng ("chúng sinh đau khổ, và họ sẽ tiếp tục như vậy!"), trong khi Bồ tát cam kết chuyển hóa vô hạn. Nếu điều đó đúng, trí thông minh của Bồ tát chăm sóc một lần nữa phải thể hiện những đặc điểm vượt trội rõ rệt theo mô hình hình nón ánh sáng, bởi vì một mong muốn tĩnh tại để duy trì những gì đang tồn tại - ngay cả khi nó ở quy mô phổ quát - đòi hỏi ít sự đo lường và điều chỉnh hơn nhiều so với việc theo đuổi sự chuyển hóa vô hạn ở bất cứ nơi nào tiềm năng của nó được gặp.

Có lẽ, quá trình tuần hoàn được tạo ra bởi (a) một hình nón ánh sáng mở rộng, (b) trí tuệ ngày càng tinh vi, và do đó (c) những thách thức ngày càng khó khăn có thể bị phá vỡ (trong sự thoái lui) hoặc tiếp tục phát triển, vô tận. Nói cách khác, vì một hình nón ánh sáng mở rộng và trí tuệ vượt trội kéo theo sự gia tăng các vấn đề cần giải quyết, nên bản thân sự mở rộng của trí tuệ không bao giờ có thể mang lại bất kỳ hòa bình hay thành tựu lâu dài nào. Điều này dường như đi ngược lại với những giả định thông thường về bản chất và hiệu quả của trí tuệ. Chẳng phải kỳ vọng chung là chúng ta và môi trường của chúng ta càng thông minh thì chúng ta càng ít phải đối mặt với căng thẳng hay sao? Tuy nhiên, nếu điều trên là đúng, thì kỳ vọng đó hóa ra lại khá phi thực tế.

Lời nguyện Bồ Tát có thể được xem như một cách thừa nhận, hay thậm chí là chào đón, tình huống khó khăn này (tức là, không có hồi kết cho những thử thách, dù chúng ta có thông minh đến đâu) bởi vì người ta vui vẻ (phải thốt lên "wow" một cách hân hoan...) chấp nhận một dự án bất tận với những thử thách vô hạn. Theo truyền thống, khả năng làm như vậy gắn liền với việc nhận ra sự thật về "vô ngã" như đã thảo luận ở phần mở đầu của phần này. Việc chấp nhận lời nguyện Bồ Tát theo cách này mang đến khả năng mở rộng trí tuệ một cách vững chắc—không còn do dự, thất vọng, sợ hãi và những yếu tố tương tự khác mà giờ đây có thể thấy phát sinh từ những nhận thức sai lầm về bản chất của dự án. Thay vào đó, lời nguyện mời gọi một sự tu dưỡng trí tuệ toàn diện mà không có bất kỳ trạng thái kết thúc nào.

Trước khi bắt đầu đưa ra những hàm ý cụ thể về cách chúng ta có thể hình dung và phát triển AI, khi kết thúc phần này, hãy lưu ý rằng Bồ Tát giới có thể được xem như một phương pháp kiểm soát phù hợp và được hình thành bởi sự hiểu biết rằng các tác nhân kiểm soát đơn lẻ và lâu dài thực sự không tồn tại. Để thấy được điều đó, việc xem xét cảm giác tự do kiểm soát suy nghĩ tiếp theo của một người sẽ như thế nào là rất hữu ích. Liệu việc kiểm soát hoàn toàn tâm trí của một người có ngụ ý rằng người đó biết chính xác mình sẽ nghĩ gì, và sau đó nghĩ ra suy nghĩ đó hay không? Trong trường hợp đó, bất cứ khi nào một suy nghĩ mới nảy sinh, chúng ta sẽ, một cách vô lý, suy nghĩ lại những gì chúng ta đã nghĩ, hoặc nếu không, cũng vô lý không kém, phải có một chuỗi vô hạn các mô-đun kiểm soát trước đó để một suy nghĩ được kiểm soát duy nhất xuất hiện. Những hậu quả như vậy cho thấy khái niệm kiểm soát tâm trí cá nhân là không mạch lạc. “Kiểm soát tâm trí của tôi” (một khía cạnh cần thiết của khái niệm phổ biến về ý chí tự do) về mặt logic là không thể trong thời gian ngắn, nhưng có thể mạch lạc trong thời gian rất dài (“Tôi đã thực hành để cuối cùng thay đổi phân phối thống kê của các loại suy nghĩ mà tôi sẽ có trong tương lai”). Điều này lại nhấn mạnh tầm quan trọng của các chiến lược dài hạn, chẳng hạn như lời thề mở rộng nhận thức./.

8. [AI] Tiếp cận biểu diễn toán học của hình thức hình nón ánh sáng nói chung và Bồ Tát nguyện nói riêng

Những điểm được thảo luận trong các phần trước có ảnh hưởng mạnh mẽ đến lĩnh vực AI. Dưới đây, chúng tôi cố gắng kết hợp các khái niệm từ cả sinh học và Phật giáo vào ngôn ngữ AI, đồng thời đề xuất những cách thức thực tế để sự quan tâm có thể làm phong phú thêm từng lĩnh vực. Phần này xem xét cách định hình sự phức tạp của các tác nhân thông minh, trong sự đa dạng và phụ thuộc vào nền tảng của chúng. Chúng tôi đề cập đến cách các tác nhân có thể đạt được các mục tiêu mà họ quan tâm bằng cách giảm bớt căng thẳng và đưa sự quan tâm vào, với một ví dụ minh họa trong trò chơi cờ vua. Định nghĩa trí thông minh là khó [28]. Đối với mục đích của bài báo này, và vì những lý do đã nêu trong Phần 1, điểm khởi đầu cho định nghĩa làm việc của chúng tôi về trí thông minh là khả năng giải quyết vấn đề trong một không gian xác định. Định nghĩa này nhất thiết mang tính chủ quan (vì nó yêu cầu người quan sát phải chọn một không gian và phải đủ thông minh để phát hiện hành vi giải quyết vấn đề trong không gian đó) và mang tính tương đối - theo quan điểm của người xem. Giải quyết vấn đề đòi hỏi động lực để tiến triển thông qua các vòng lặp cân bằng nội môi của phép đo và hành động (yêu cầu tiêu hao năng lượng) và được thúc đẩy bởi các vòng lặp căng thẳng (sự lan truyền ở cấp độ hệ thống của sự không phù hợp giữa điều kiện hiện tại và điều kiện tối ưu). Do đó, trí thông minh nâng cao được mở rộng bằng cách tăng phạm vi các trạng thái kích hoạt căng thẳng này (bắt buộc phải hành động) - đó là "khả năng xác định căng thẳng và nỗ lực để giảm căng thẳng". Hơn nữa, như đã trình bày trong phần 1 và 2 của bài báo này, chúng tôi đề xuất, dựa trên kiến thức có được từ những tiến bộ gần đây trong việc hiểu biết về sự đa dạng của các hệ thống sống nhận thức và từ lý tưởng Phật giáo về con đường Bồ tát, rằng sự hiểu biết về trí thông minh có thể được tinh chỉnh và mở rộng để hiểu trí thông minh như một sự chăm sóc có thể mở rộng và phù hợp với một loạt các hiện tượng nhận thức, bao gồm cả các hệ thống nhận thức nhân tạo.

Khi tìm cách định nghĩa trí thông minh theo nhiều định nghĩa khác nhau, một quy tắc chung dễ hiểu là độ phức tạp. Theo bất kỳ định nghĩa nào, bao gồm cả định nghĩa cân bằng nội môi ở trên, một hệ thống thông minh được kỳ vọng sẽ đưa ra giải pháp đơn giản hơn cho một vấn đề so với một hệ thống không thông minh. Có nhiều thước đo độ phức tạp [123,124,125], nhưng điểm sau này nên đúng với từng thước đo đó. Điều này có thể có nghĩa là, trong trường hợp chúng ta xem xét độ phức tạp tính toán [126], thực thể này sử dụng ít tài nguyên hơn thực thể khác. Trong trường hợp độ phức tạp thống kê [125], người ta có thể tìm thấy một máy epsilon với ít nút hơn để giải quyết vấn đề.

Khi đã đạt được một khuôn khổ tạm thời cho trí thông minh, cần phải mô tả ở một mức độ nào đó không gian và cấu trúc bản thể của nó [127]. Không gian này thể hiện các đặc tính của một hệ thống phức tạp, đa dạng và phụ thuộc vào chất nền. Các tác nhân có thể thể hiện khả năng tự thúc đẩy bản thân để xác định và giảm thiểu căng thẳng, theo một cách hoàn toàn khác nhau tùy thuộc vào môi trường mà chúng chịu tác động, do đó việc sắp xếp hoặc phân loại chúng có thể trở thành một nhiệm vụ cực kỳ khó khăn. Chúng tôi nhận thấy rằng bất kỳ nỗ lực nào nhằm định nghĩa trí thông minh đều sẽ dẫn đến việc đơn giản hóa, do tính phức tạp và tính chất nặng nề của thuật ngữ này trong các tài liệu, đặc biệt là giữa các lĩnh vực và góc độ khác nhau mà các học giả đã cố gắng định hình nó. Mọi người nên hiểu rõ rằng bản chất của trí thông minh là vô cùng đa dạng. Lặp lại cuộc thảo luận trong phần sinh học, chúng ta có thể nhấn mạnh rằng tính đa dạng cũng đúng với các hệ thống nhân tạo, và cả với sự kết hợp giữa hệ thống nhân tạo và tự nhiên. Mỗi trí thông minh trong mô phỏng và AI có thể giải quyết vấn đề tồn tại của chính nó theo một cách rất khác nhau, và do đó thu hẹp khoảng cách căng thẳng giữa những gì hiện tại và những gì sẽ là tối ưu.

Thông thường, các hệ thống nhân tạo không tự chủ và phụ thuộc vào con người để duy trì sự tồn tại. Trong những trường hợp như vậy, người ta có thể muốn xem xét toàn bộ hệ thống bao gồm cả người bảo trì thay vì chỉ riêng AI. Tuy nhiên, trong cả hai trường hợp, có thể có nhiều cách để một hệ thống nhất định triển khai một giải pháp. Ví dụ, một kiến trúc Von Neumann được giao nhiệm vụ ước tính giá trị của pi có thể sử dụng hai phương pháp hoàn toàn khác nhau: một phương pháp có thể là phương pháp Monte Carlo, phương pháp này tạo ra một số lượng lớn các điểm ngẫu nhiên trong một hình vuông và đếm số điểm nằm trong một hình tròn kín [128]), hoặc phương pháp nhanh dựa trên Biến đổi Fourier, phương pháp này sử dụng phân tách nhị phân Brent cùng với FFT Hermitian xử lý bộ nhớ đệm hiệu quả để nhân các số nguyên lớn [129]. Cả hai phương pháp đều dẫn đến cùng một kết quả, với lượng tài nguyên hơi khác nhau, bao gồm việc sử dụng bộ nhớ và sức mạnh tính toán khác nhau. Tuy nhiên, bộ nhớ và sức mạnh tính toán sẽ khác nhau rất nhiều tùy thuộc vào môi trường. Tương tự như cách con người hoạt động tốt trên Trái Đất nhưng lại gặp khó khăn trong điều kiện sao Hỏa, bất kỳ tác nhân nhân tạo nào cũng sẽ hoạt động rất khác nhau trong một môi trường vật lý khác nhau, điều này có thể đi kèm với một mô hình tính toán khác. Tương tự, với máy tính lượng tử, một số thuật toán nhanh hơn về mặt tiệm cận so với các thuật toán cổ điển nhanh nhất có thể [130]

9. Chuyển Giao ứng Suất

Ở trên, chúng tôi đã giới thiệu khái niệm ứng suất, được hiểu là một hàm năng lượng hoặc khoảng cách giữa một trạng thái nhất định và trạng thái tối ưu, do đó việc giảm ứng suất có thể đóng vai trò là động lực cho một hệ thống nhất định điều hướng không gian bài toán. Một tình huống tương tự có thể được tìm thấy trong các hệ thống AI, nơi việc tối ưu hóa giá trị của một tham số duy nhất là đủ để thúc đẩy toàn bộ thuật toán tiến triển, cho dù đó là mô phỏng, thuật toán tối ưu hóa hay bất kỳ hệ thống học tập nào khác nói chung. Một tham số như vậy thường được chỉ định là hàm thưởng, nhưng nói chung, nó đặc trưng cho động lực để hệ thống tiến hóa theo một hướng nhất định - thường là theo ý định. Ví dụ, trong học có giám sát, một hàm mất mát tính toán khoảng cách giữa đầu ra hiện tại của một thuật toán và đầu ra kỳ vọng, và được sử dụng để đánh giá độ chính xác của một thuật toán mô hình hóa một tập dữ liệu. Sự giảm của hàm mất mát cho thấy dự đoán chất lượng cao hơn, trong khi giá trị mất mát cao cho thấy dự đoán hoàn toàn sai lệch.

Trong trường hợp các tác vụ có trình tự điều khiển phức tạp hoặc sự đánh đổi giữa thăm dò và khai thác [131], một kỹ thuật AI khác gọi là học tăng cường thường được sử dụng. Một tác nhân học tăng cường có khả năng nhận thức và diễn giải môi trường của nó, thực hiện hành động và học thông qua thử nghiệm và sai sót. Việc học diễn ra khi tác nhân hành động, đồng thời tối đa hóa càng nhiều phần thưởng tích lũy càng tốt, mà nó đạt được thông qua việc áp dụng các hành vi mong muốn và giảm thiểu hình phạt từ các hành vi không mong muốn. Khái niệm về phần thưởng này cuối cùng thúc đẩy hành vi của loại hệ thống học tập này, trong đó phần thưởng tiêu cực sẽ tương đương với cùng một khái niệm về căng thẳng như chúng ta đã đề cập trước đó. Hai ví dụ về kỹ thuật AI này cho thấy sự tương đồng mạnh mẽ với khái niệm căng thẳng được giới thiệu trước đó trong bối cảnh của các hệ thống sinh học. Tất nhiên, trong trường hợp con người sử dụng hệ thống AI, căng thẳng được chuyển giao giữa con người và AI. Có sự chuyển đổi căng thẳng từ hướng dẫn của con người sang AI, do đó AI được điều khiển theo đúng hướng để đầu ra cuối cùng có ích nhất cho con người xử lý. Ngược lại, ngày càng nhiều hệ thống AI được thiết kế để đưa ra phản hồi chi tiết cho con người để chúng có thể nhận ra lỗi hoặc rào cản đòi hỏi phải thay đổi cách con người vận hành thuật toán.

10. Trí Tuệ Làm Việc Cùng Nhau/Ứng Suất Trên Các Cấp Độ Mô Tả Thực Tại

Các trí tuệ đa dạng có thể làm việc cùng nhau và được tổ chức thành nhiều lớp. Trong các hệ thống tự nhiên, người ta tìm thấy nhiều cấp độ tổ chức, từ các hạt vật lý cơ bản ở dưới cùng, lên đến sinh quyển, hoặc vượt ra ngoài vũ trụ. Cấu trúc phân lớp này đã được xác định là một chiếc bánh nhiều lớp gồm “các cấp độ giản lược” [132], “các cấp độ cơ chế” [133], hoặc “lý thuyết chọn lọc đa cấp độ” về sự hợp tác trong sinh học [134,135].

Sự tiến hóa của sự sống trên Trái Đất đã chứng kiến những chuyển đổi tiến hóa lớn, đặc trưng bởi các cá thể trước đây có thể tự nhân đôi một cách độc lập, hợp tác để hình thành một dạng sống mới phức tạp hơn [136,137]. Ví dụ, vi khuẩn cổ và vi khuẩn thật hình thành nên tế bào nhân thực, và tế bào hình thành nên các sinh vật đa bào. Một chuyển đổi tiến hóa lớn bao gồm hai bước: thứ nhất, hình thành một nhóm hợp tác; thứ hai, chuyển sang một cấp độ sinh vật mới, với sự phân công lao động, sự phụ thuộc lẫn nhau và sự phối hợp giữa các bộ phận. Mức độ mới này cấu thành một lớp sinh học [90,138]. Điều này cũng có thể chuyển thành một khuôn khổ gây tranh cãi để nghiên cứu nguyên nhân hướng xuống [29,139], trong đó các thực thể hoặc thuộc tính cấp cao hơn có thể gây ảnh hưởng nhân quả lên [140] các thực thể hoặc thuộc tính cấp thấp hơn [54,141].

11. Tín Hiệu Giải Tỏa Sự Thất Vọng

Một hệ thống hoặc cấp độ tổ chức có thể truyền tải sự căng thẳng của nó sang một hệ thống hoặc cấp độ khác, và hệ thống này, do đó, có thể thúc đẩy hệ thống thứ hai này thể hiện một hành vi cuối cùng làm giảm mức độ căng thẳng trong hệ thống ban đầu. Ta có thể xem hiện tượng này như một hệ thống giao tiếp được thiết lập giữa hai hệ thống, cho phép chúng thúc đẩy lẫn nhau, đôi khi theo cả hai chiều, do đó trao đổi tín hiệu hiệu quả để cùng nhau giải tỏa sự thất vọng. Cuối cùng, để phương pháp này hoạt động, cần thiết lập một giao thức giữa các hệ thống, sao cho các điều kiện dẫn đến hành động phù hợp để hệ thống thứ hai giảm bớt căng thẳng trong hệ thống thứ nhất. Nếu được thiết lập thành công—tức là, nếu tín hiệu có thể thúc đẩy hệ thống B để giảm bớt căng thẳng trong hệ thống A—một hệ thống có thể được coi là đang chuyển tải căng thẳng của nó sang một hệ thống khác, vì căng thẳng này trong hệ thống thứ nhất chuyển thành một số cấu trúc trong tín hiệu được gửi đến hệ thống thứ hai, mà sau đó hệ thống thứ hai có thể diễn giải để tạo ra hành vi hữu ích cho hệ thống thứ nhất nhằm đạt được các mục tiêu nhất định. Một khi đã được thiết lập, các giao thức như vậy có thể được hiểu và coi là các yếu tố nền tảng cho việc tạo ra và phát triển các “tác nhân Bồ Tát” nhân tạo. Về cơ bản, ứng suất đóng vai trò như một chỉ báo chăm sóc theo thời gian thực—tiến trình theo hàm mục tiêu của một hệ thống nhất định, vì việc tối thiểu hóa một tham số nhất định có thể được khái quát hóa thành tối ưu hóa cho bất kỳ mục tiêu nào được xác định rõ ràng.

Theo mô hình Bồ Tát, chúng ta hãy lưu ý rằng hiện tượng này cũng có thể xảy ra giữa các cấp độ tổ chức, với một lớp báo hiệu ứng suất của nó đến cấp độ tổ chức tiếp theo. Mặc dù các tế bào vi khuẩn đơn lẻ có thể bị chi phối bởi một mức độ ứng suất liên quan đến nồng độ đường cục bộ, nhưng các mô được hình thành tập thể bởi các tế bào đó có thể liên quan đến việc tiến hóa thành hình dạng và kích thước phù hợp.

12. Mục Tiêu Trong Hệ Thống Học Tập

Trong AI, mục tiêu là những gì cho phép người ta điều khiển quá trình học tập của hệ thống một cách rõ ràng. Mỗi công nghệ AI đều có một mục tiêu được xác định rõ ràng về mặt toán học, thường là một tập dữ liệu được gán nhãn, nhưng đôi khi là một mô hình khác. Trong học có giám sát - vốn là những kỹ thuật học máy được sử dụng phổ biến nhất - mục tiêu được xác định bằng cách chọn một tập dữ liệu huấn luyện với các nhãn đã xác định. Ví dụ: nếu muốn xác định xem một bức ảnh có chứa mèo hay không, tập dữ liệu huấn luyện có thể là một tập hợp các bức ảnh được gán nhãn là có mèo hay không. Hệ thống học sau đó sẽ được huấn luyện để đưa ra kết quả liệu một bức ảnh có chứa mèo hay không, bằng cách được thưởng khi đưa ra câu trả lời đúng. Hầu hết các kỹ thuật học sâu, mạng nơ-ron, cây quyết định, rừng ngẫu nhiên và hồi quy logistic đều được huấn luyện dựa trên các tập dữ liệu được gán nhãn để xác định mục tiêu của chúng. Trong một nhóm kỹ thuật học máy khác được gọi là học không giám sát, mục tiêu cũng được xác định, mặc dù theo một cách hơi khác hoặc có lẽ tinh tế hơn. Trong các kỹ thuật không giám sát như phân cụm (k-means, v.v.), mục tiêu được xác định rất rõ ràng, dưới dạng một hàm chi phí toán học để tối thiểu hóa. Một ví dụ về hàm chi phí có thể là khoảng cách Euclidean giữa các điểm trong cùng một cụm, và ngược lại với khoảng cách giữa các điểm không nằm trong cùng một cụm. Trong học tăng cường, người ta sẽ định nghĩa một hàm để thưởng hoặc phạt các hành động, đồng thời xác định mục tiêu cho thuật toán học. Công nghệ này gần đây đã được sử dụng rất thành công trong các trò chơi như cờ vua và cờ vây, trong đó cần một chuỗi hành động để đạt được một mục tiêu cụ thể, chẳng hạn như chiếu hết. Hàm thưởng liên tục đưa ra gợi ý trong suốt quá trình học để xác định lộ trình học đúng.

Tất cả các kỹ thuật học máy này, cùng nhiều kỹ thuật khác, đều bao gồm một mục tiêu được xác định rõ ràng. Trong các lớp thuật toán khác, mục tiêu có thể được ngầm định là một phần của môi trường hoặc mô phỏng đang được sử dụng. Ví dụ, trong tính toán tiến hóa hoặc thuật toán di truyền, một quần thể các hàm toán học liên tục được tiến hóa và lựa chọn để đạt hiệu suất tốt nhất trong một bài toán nhất định. Việc lựa chọn bài toán sẽ quyết định mục tiêu, thường là trong một "hàm độ thích nghi" xác định phần thưởng, cuối cùng được sử dụng để chọn con đường học tập cho thuật toán. Thoạt nhìn, những ví dụ này có vẻ hơi khác so với cách chúng ta nhìn nhận các thực thể sinh học, bao gồm cả con người, có mục tiêu. Tuy nhiên, chúng có điểm chung là chúng thúc đẩy thực thể hướng tới trạng thái tương lai của chúng. Khái niệm về căng thẳng được đề cập ở trên cũng tương tự về mặt này, vì nó thúc đẩy hệ thống theo một quỹ đạo nhất định trong thời gian và không gian. Tiếp theo, chúng tôi giải thích một cách để mô tả các ràng buộc đối với trạng thái của các tác nhân và mục tiêu của chúng, tương ứng với hai loại hình nón ánh sáng, một là đối với trạng thái vật lý, và loại thứ hai là đối với mục tiêu. Chúng tôi lập luận rằng loại thứ hai tương đương với sự quan tâm.

Để làm rõ hơn mô tả của chúng tôi về nón ánh sáng chăm sóc, hãy xem xét một ví dụ đơn giản sử dụng trò chơi cờ vua, một trò chơi chiến lược trừu tượng trong đó người chơi lần lượt di chuyển các quân cờ của mình để đạt được mục tiêu chiếu hết vua của đối phương. Trong sơ đồ Hình 2, nếu chúng ta coi một tác nhân chỉ chơi cờ vua, mỗi điểm của không gian sẽ tương ứng với một vị trí bàn cờ nhất định. Vị trí bàn cờ này có thể hoặc không thể đạt được (trong tương lai) hoặc đã đạt được (trong quá khứ) từ vị trí hiện tại theo luật cờ vua, dựa trên việc nó nằm bên trong hay bên ngoài nón ánh sáng vật lý. Ví dụ, các điểm trong nón ánh sáng chăm sóc màu xanh có thể là một vị trí bàn cờ chứa một nước chiếu hết. Các điểm quá xa trong không gian hoặc thời gian để bị tác nhân ảnh hưởng có thể là ví dụ một người chơi cờ vua muốn thực hiện một nước chiếu hết thang, trong khi các quân cờ cần thiết cho việc đó, xe và hậu, đều không có trên bàn cờ. Một số trạng thái trong hình nón ánh sáng vật lý của các nước đi khả dĩ trong một ván cờ có thể nằm ngoài hình nón ánh sáng cẩn thận vì người chơi không có khả năng đọc trước đủ xa hoặc nhìn vào quá khứ, nhưng chúng vẫn có thể đạt được thông qua một chuỗi nước đi nhất định, tuân theo luật cờ vua. Người chơi cờ vua của chúng ta sẽ không tính toán hoặc xem xét các nước đi nằm ngoài khối lượng cẩn thận của họ. Một người chơi hoàn hảo giả định trong một ván cờ đã giải, người có thể nhìn thấy tất cả các khả năng trong ván cờ, sẽ có hình nón ánh sáng cẩn thận trải dài vô tận trên toàn bộ không gian của các bàn cờ khả dĩ, trong khi một hình nón ánh sáng cẩn thận trống rỗng có thể đồng nghĩa với việc tác động của thực thể không còn tồn tại.

Trước đó, chúng tôi cũng đã đề cập rằng trí tuệ nhân tạo có thể xuất hiện hoặc phát triển trên nhiều nền tảng khác nhau, thích nghi và bị hạn chế bởi chúng, từ đó tạo ra các loại hình và mức độ trí tuệ khác nhau. Sự đa dạng về các loại "trí tuệ" trong ví dụ về cờ vua của chúng tôi nằm ở chỗ các kỳ thủ cờ vua thể hiện nhiều phong cách chơi khác nhau, về phong cách hoặc con đường dẫn đến chiến thắng. Nền tảng thường là bộ não con người, nhưng thay vì tự mình chơi trò chơi, người ta có thể viết một thuật toán để chơi thay họ, thường chạy trên một máy tính và sở hữu nhiều loại chiến lược khác nhau cùng các mức độ thành công khác nhau trước một số đối thủ nhất định, được xác định bởi cả mã lệnh và bộ máy vận hành nó. Sự đa dạng về kỹ năng chơi cờ vua, nếu không rõ ràng, được minh họa dưới góc độ trò chơi không phải lúc nào cũng cần phải có tính bắc cầu [142], tức là đối với bất kỳ bộ ba người chơi A, B và C nào, A luôn mạnh hơn B và B mạnh hơn C không nhất thiết có nghĩa là A sẽ luôn mạnh hơn C. Một ví dụ giai thoại là một loạt các trận đấu giữa Tal và Spassky. Trong những năm Tal giành chức vô địch thế giới, 1954–1965, anh đã ghi được 2-9 trong các trận thắng trước Spassky. Một trong những chiến thắng đến từ một thế cờ bị mất, điều này có thể khiến tỷ số là 1-10. Trình độ kỹ năng của Spassky đạt đỉnh cao sau giai đoạn đó, nhưng Tal vẫn thắng anh ta 5-0 sau năm 1965. Cũng giống như cờ vua không có tính bắc cầu đối với những người chơi phấn đấu giành chiến thắng được xác định bởi các quy tắc của trò chơi, các môi trường khác cũng vậy, nơi các tác nhân phải phấn đấu để đạt được các mục tiêu cụ thể theo các quy tắc khác nhau. Điều này minh họa cách các tác nhân có thể thể hiện tính đa dạng cao về các con đường để đạt được mục tiêu và giảm mức độ căng thẳng của họ. Cờ vua là một lĩnh vực điển hình mà lối chơi lai (hai hoặc nhiều người chơi chơi như một) thường được tìm thấy, dưới dạng kết hợp giữa một số người chơi, một số công cụ AI, hoặc kết hợp cả hai. Điều này có thể tạo ra một nghiên cứu điển hình đơn giản về một hệ thống, trong đó các tác nhân với những căng thẳng hỗn hợp có thể kéo dài sự quan tâm của mình theo cách mà toàn bộ hệ thống hoạt động tốt hơn trong trò chơi nhờ sự tương tác của chúng, và liên quan đến sự phong phú sắp tới của thế giới chúng ta với sự đa dạng rộng lớn của các tác nhân đã tiến hóa, được thiết kế và lai [4]./.

13. Đạo Đức

Các công nghệ mới đang khai thác tính dẻo dai và khả năng tương tác của sự sống để tạo ra những sinh vật sống mới, chẳng hạn như sinh vật lai, chimera, cyborg, giao diện não-máy tính, v.v., là kết quả của mô sống tích hợp chặt chẽ với các giao diện vô cơ được thiết kế [39,40], rô-bốt sinh học [42,43,44], thiết bị thần kinh giả [143,144,145,146,147,148], và hybrots bao gồm mô não sống được thiết kế để điều khiển các cơ thể nhân tạo mới [1,43,45,46,47,48,49]. Tương lai của chúng ta sẽ bao gồm một không gian vô cùng đa dạng của những sinh vật mới trong mọi sự kết hợp có thể có của vật liệu tế bào tiến hóa, các thành phần được thiết kế và phần mềm. Làm thế nào chúng ta biết được những gì chúng ta nên mong đợi từ trí thông minh trong các hiện thân phi truyền thống? Chúng ta liên hệ với chúng như thế nào, và chúng ta nợ chúng điều gì, về mặt đạo đức? Những sự phân biệt hiện tại dựa trên nguồn gốc (tiến hóa hay thiết kế) hoặc thành phần (sinh học so với công nghệ) của các tác nhân sẽ không tồn tại trong vài thập kỷ tới. Những sinh vật mới lạ, phi truyền thống này sẽ không giống bất kỳ tiêu chuẩn quen thuộc nào khác trong dòng phát sinh chủng loại tiến hóa. Trái ngược với các triết lý phương Tây bắt nguồn từ chủ nghĩa bản chất của Vườn Địa Đàng, nơi Adam đặt tên cho một nhóm động vật tiêu chuẩn, mối quan tâm của Phật giáo đối với "tất cả chúng sinh" phù hợp với không gian lựa chọn rộng lớn đến mức thiên văn của các sinh vật có thể có.

Trong trường hợp không có các dấu hiệu chung (chẳng hạn như kích thước não), chúng ta phải thiết lập một tiêu chí để so sánh các trí thông minh thực sự đa dạng và đặt ra các chính sách hợp lý cho các mối quan hệ đạo đức tương xứng giữa các sinh vật rất khác nhau. Một trong số đó là việc đo lường phạm vi Quan tâm: chúng ta có thể đánh giá mức độ bán kính từ bi có thể có của mỗi sinh vật, chỉ tạo ra những sinh vật có khả năng từ bi lớn, hướng ngoại, và đồng thời mở rộng khả năng hành động và trí thông minh của chính mình bằng cách hành động theo lời nguyện Bồ Tát.

○
Làm thế nào để chúng ta chọn mục tiêu? Cố gắng giải trừ mục tiêu? Điều đó làm tan rã Bản Ngã. Hay mở rộng mục tiêu để cải thiện cuộc sống của chúng sinh khác? Bồ Tát mở rộng.
○
Làm thế nào để sống một cuộc sống tốt đẹp khi những khái niệm nhị nguyên về thực và giả ngày càng bị đặt dấu hỏi và chúng ta được kêu gọi khéo léo chiếm giữ khoảng cách giữa chúng?
○
Hợp nhất với những bản ngã khác nghĩa là gì? Đó có phải là điều chúng ta mong muốn không?

14. Kết Luận

Căng thẳng thúc đẩy các tác nhân hướng tới các mục tiêu cân bằng nội môi—một khái niệm cốt lõi trong Phật giáo với giáo lý về sự tồn tại là sự bất mãn, khổ đau (duḥkha). Việc mở rộng không gian mục tiêu khả thi của một người để hướng ra bên ngoài, thể hiện lòng từ bi đối với mục tiêu của các tác nhân khác, sẽ thúc đẩy sự gia tăng trí thông minh và do đó có tiềm năng xác định các giải pháp tốt hơn, toàn diện hơn. Trong mô hình này, lòng từ bi (theo nghĩa quan tâm thực tế) và trí thông minh có mối liên hệ chặt chẽ bởi vì định nghĩa thúc đẩy của một tác nhân chủ động là tập hợp các quy trình tiêu tốn năng lượng hướng tới các mục tiêu ở cấp độ hệ thống. Quy mô và nội dung mà một tác nhân nhất định đo lường, ưu tiên và tìm cách thực hiện sẽ xác định mức độ phức tạp về nhận thức của nó. Tất cả chúng sinh (bao gồm con người, sinh vật tổng hợp và trí tuệ nhân tạo được thiết kế) đều có thể mở rộng ranh giới nhận thức của mình, hướng tới mục tiêu siêu hình là mở rộng và hướng ra bên ngoài (hướng tới cuộc đấu tranh của các sinh vật có tri giác khác) khả năng Chăm sóc của họ. Lời nguyện Bồ tát là một ví dụ về cách thực hiện điều này và có thể được xem xét thông qua lăng kính của sinh học, khoa học nhận thức, AI và Phật giáo, những lĩnh vực này có sự nhất quán đáng ngạc nhiên khi nhấn mạnh vào sự quan tâm như một bất biến trung tâm trong nhiều hiện thân khác nhau.

Ở đây, chúng tôi đã xem xét một khuôn khổ để định nghĩa trí thông minh theo khía cạnh giảm hoặc chuyển giao căng thẳng. Chúng tôi đã thảo luận về cách mô hình nón ánh sáng nhận thức này có thể được sử dụng để so sánh các trường hợp trí thông minh tiến hóa về khả năng nhận diện căng thẳng và sự giảm bớt căng thẳng ở các quy mô ngày càng phức tạp, và chúng tôi đặc biệt chú ý đến cách mà một lý giải của Phật giáo về việc gia tăng trí thông minh thông qua việc tăng cường sự quan tâm, cụ thể là liên quan đến lời nguyện Bồ Tát, có thể diễn ra theo hướng của mô hình này. Nếu chúng ta mở rộng mô hình trí thông minh này sang bối cảnh AI, chúng ta có thể đề xuất rằng cần phải mở rộng triệt để định nghĩa về mục tiêu, được xây dựng xung quanh nguyên tắc quan tâm để giảm bớt căng thẳng, cho các quá trình tăng trưởng mà cuối cùng có thể dẫn đến các hệ thống trí tuệ nhân tạo tổng quát. Trên hết, chúng tôi đã xác định “Sự quan tâm” là một khái niệm bất biến trung tâm trong sinh học, AI và Phật giáo, để nắm bắt động lực, căng thẳng và sự hướng đến mục tiêu của các tác nhân. Khái niệm này có thể gợi ý một số hướng cải thiện cho cả trí tuệ tự nhiên và trí tuệ nhân tạo, bằng cách cam kết mở rộng ranh giới nhận thức hay nón ánh sáng đã giới thiệu ở trên.

Khái niệm về một vị Bồ tát, với những mục tiêu vô hạn và sự chăm sóc vô hạn, cung cấp cho chúng ta một lộ trình hướng tới siêu trí tuệ, nơi phạm vi của các mục tiêu và chất lượng/tác động của chúng liên tục được cải thiện. Lời nguyện Bồ tát là một điểm quan trọng trong chuỗi tiến hóa hoặc cá nhân của trí thông minh của bất kỳ tác nhân nào vì nó khởi tạo một vòng phản hồi tích cực và kích hoạt một “sự chuyển đổi tiến hóa vĩ đại” [75,90,149,150] trong cá nhân. Các chiến lược tập trung vào việc thực hiện lời nguyện Bồ tát là một con đường cho phép một sự thay đổi sâu sắc khỏi phạm vi hạn chế của AI hiện tại và nhiều hạn chế của chúng. Phù hợp với một khái niệm cốt lõi của Phật giáo—cam kết với các mục tiêu dường như không thể đạt được—việc xây dựng các tác nhân có khả năng thực hiện lời nguyện Bồ tát là một thách thức sâu sắc. Tuy nhiên, tiến bộ trên con đường này cũng cần thiết cho những nỗ lực cá nhân của chúng ta hướng tới sự phát triển cá nhân cũng như cho sự phát triển của những sinh vật tổng hợp sẽ tạo ra những tác động tích cực đến cuộc sống đối với xã hội và sinh quyển. Trên hết, khái niệm Chăm sóc tạo ra mối liên kết chặt chẽ và cơ bản giữa các chiến lược thực tiễn nhằm nâng cao năng lực kỹ thuật và một phương thức phát triển một hệ thống đạo đức hoàn thiện, thiết yếu cho một tương lai mà ở đó các sinh vật có tri giác đa dạng phải cùng tồn tại và phát triển./.
****

Đóng góp của tác giả

Tất cả các tác giả đều cùng nhau khái niệm hóa các ý tưởng và cùng nhau viết bản thảo. Tất cả các tác giả đã đọc và đồng ý với phiên bản xuất bản của bản thảo.

15- Thuật ngữ/ Glossary

Cần lưu ý rằng các định nghĩa dưới đây (đặc biệt là các thuật ngữ như Bản ngã) không được cho là cách duy nhất để tự nhiên hóa các khái niệm này, mà được đề xuất như một phần của một khuôn khổ khái niệm cần được đánh giá.

Bodhisattva - Bồ Tát: Một hệ thống Chăm sóc hướng đến tha nhân đang tiến hóa và chuyển hóa. Các tác nhân Bồ Tát theo truyền thống được mô tả là cam kết theo đuổi sự hoàn thiện về nhận thức (“giác ngộ”, bodhi) với mục đích hỗ trợ tất cả chúng sinh khác giảm bớt căng thẳng và đạt được hoàn cảnh tối ưu.

Bodhisattva vow - Lời nguyện Bồ Tát: Cam kết của Bồ Tát đối với sự Chăm sóc vô hạn được chính thức hóa trong lời nguyện Bồ Tát. Việc thọ giới khởi đầu các quá trình tiến hóa của Bồ Tát và duy trì tác nhân đang tiến hóa.

Care-Chăm sóc: Quan tâm đến việc giảm bớt căng thẳng. Được thúc đẩy bởi nhận thức về căng thẳng, sự Chăm sóc của một tác nhân có thể tập trung vào mục tiêu giảm căng thẳng trong hệ thống của chính nó nhưng cũng có thể hướng một cách vị tha đến các hệ thống và Bản ngã có thể được nhận thức hoặc phân loại là bên ngoài. Trong cả hai trường hợp, Care nhận thấy hiện trạng không thỏa đáng và có ý định tạo ra sự thay đổi. Care nhằm giảm căng thẳng có thể là tự phát nhưng cũng có thể được vun đắp một cách có chủ đích liên quan đến các mục tiêu của hoàn cảnh tối ưu được nhận thức.

Cooperation - Hợp tác Hành vi:  của một hoặc nhiều cá nhân mang lại lợi ích cho một cá nhân khác, có thể có đi có lại hoặc không. Ngoài ra, hoạt động của nhiều cá nhân hướng tới một mục tiêu hoặc kết quả chung, trong hoặc ngoài phạm vi tổ chức.

Duḥkha:  Một kết cấu lan tỏa của đau khổ, thay đổi và lệ thuộc mà tất cả các tác nhân tự nhận dạng đều gặp phải dưới một hình thức nào đó, thúc đẩy họ không ngừng nghỉ tiến về phía trước trong cuộc theo đuổi bất tận những trạng thái cao hơn được nhận thức. Trong tư tưởng Phật giáo, duḥkha theo cách này vẫn là một trạng thái tồn tại chung mang tính trừng phạt nhưng không thể tránh khỏi, tuy nhiên, sự hiểu biết về bản chất của duḥkha được coi là cánh cổng dẫn đến giải thoát. Mong muốn tự giải thoát khỏi duḥkha của riêng mình bị coi là điều tối kỵ đối với một vị Bồ Tát. Trong bối cảnh Bồ Tát, nhận thức về duḥkha trên toàn thế giới thay vào đó được hiểu là động lực của sự quan tâm phổ quát, và do đó cũng là động lực của trí tuệ vô hạn.

Evolutionary transition - Chuyển đổi tiến hóa: Khi một nhóm cá thể hợp tác để hình thành một dạng sống mới, phức tạp hơn—chẳng hạn như khi vi khuẩn cổ và vi khuẩn thật hình thành tế bào nhân thực, hoặc tế bào hình thành sinh vật đa bào—một quá trình chuyển đổi tiến hóa có thể diễn ra, với sự hình thành một nhóm hợp tác, tiếp theo là sự chuyển đổi sang một cấp độ sinh vật mới, đặc trưng bởi sự phân công lao động, sự phụ thuộc lẫn nhau và sự phối hợp giữa các bộ phận.

Light cone - Hình nón ánh sáng: Trong biểu diễn hình nón ánh sáng, hai đường chéo biểu diễn hai cực trị về mặt thay đổi vật lý của trạng thái hệ thống, trong khi đường ngang biểu thị không gian trạng thái hiện tại. Bất cứ thứ gì nằm ngoài hình nón đều không thể tiếp cận được từ trạng thái hiện tại trong tương lai, cũng như không thể ảnh hưởng đến trạng thái hiện tại từ quá khứ. Đối với hình nón ánh sáng chăm sóc (CLC) được tập trung trong bài báo này, hình nón biểu diễn ranh giới khả năng nhận thức của các tác nhân, được mô tả trong không gian mục tiêu của tác nhân, tập trung vào trạng thái được chăm sóc của họ tại một thời điểm nhất định thay vì trạng thái mà họ đang thực sự trải qua.

Intelligence - Trí tuệ:  Khả năng nhận diện căng thẳng và phương tiện để giảm bớt căng thẳng. Theo cách này, trí tuệ là khả năng chức năng để giải quyết vấn đề bằng cách điều hướng các không gian hành động khác nhau. Trí tuệ không có các triển khai vật lý, cấu trúc giải phẫu hay thang thời gian đặc quyền. Trí tuệ là một phổ, bắt đầu với các vòng lặp cân bằng nội môi rất đơn giản thể hiện các mục tiêu trao đổi chất tập trung vào sự tồn tại liên tục. Trí thông minh tiên tiến khai thác các cấp độ tự mô hình hóa bổ sung, cho phép nhiều cấp độ mô hình hóa ảo về Bản thân và thế giới bên ngoài (suy nghĩ phản thực tế), sự lo lắng và tính sáng tạo (xác định các cơ hội, không chỉ giải quyết các vấn đề hiện tại).

Problem space - Không gian vấn đề: Một cấu trúc toán học được áp đặt lên một hệ thống bởi người quan sát (hoặc chính hệ thống) cho phép hành vi được biểu diễn như việc điều hướng một không gian các trạng thái khả thi, trong đó một số trạng thái được ưu tiên hơn những trạng thái khác. Khả năng tìm ra các trạng thái ưu tiên bằng cách hành động thường được coi là giải quyết vấn đề (giảm căng thẳng do khoảng cách từ các vùng ưu tiên), có thể đạt được với các mức độ năng lực khác nhau tùy thuộc vào sự tinh vi và kinh nghiệm trước đó của tác nhân. Không gian vấn đề bao gồm không gian 3D quen thuộc mà động vật điều hướng thông qua chuyển động, cũng như các không gian khác như không gian trao đổi chất, không gian sinh lý, không gian phiên mã và không gian hình thái giải phẫu, tất cả đều mang đến cơ hội để đạt được các mục tiêu cụ thể, cũng như các rào cản như bẫy tối ưu cục bộ, cấu trúc phức tạp và quán tính.

Self/agent - Bản thân/tác nhân: Một hệ thống tự tạo tạm thời, mạch lạc, thay đổi động, xuất hiện trong một tập hợp các bộ phận tích hợp (1) đóng vai trò là chủ sở hữu chức năng của các liên tưởng, ký ức và sở thích, (2) là chủ thể của Chăm sóc, căng thẳng và trí thông minh, và (3) hoạt động để đạt được các mục tiêu trong các không gian vấn đề cụ thể (nơi các mục tiêu đó thuộc về tập thể chứ không phải bất kỳ thành phần phụ cá nhân nào). Các bản thân được xác định bởi quy mô không gian-thời gian và bản chất của các loại mục tiêu mà chúng có thể theo đuổi—“hình nón ánh sáng nhận thức” của chúng [23]. Chúng có ranh giới chức năng và triển khai vật chất nhưng không giống hệt với bất kỳ loại nền tảng cụ thể nào, và có thể chồng chéo trong các Bản thân khác ở cùng một Bản thân cấp cao hơn và cấp thấp hơn. Bản thân là một cấu trúc lý thuyết, một “trọng tâm” nhân quả đối với các vòng lặp khép kín của phép đo và hành động, được đặt ra bởi các hệ thống bên ngoài (chẳng hạn như các nhà khoa học, kỹ sư và đồng loại) và bởi chính các hệ thống (thông qua các mô hình bản thân bên trong).

Stress - Căng thẳng: là trạng thái cấp hệ thống đóng vai trò là động lực cho các vòng lặp cân bằng nội môi hoạt động trên một biến số, biến số này giảm dần khi hoạt động đưa hệ thống đến gần hơn với vùng không gian hành động mong muốn. Thang đo không gian - thời gian và độ phức tạp của các sự kiện có khả năng gây căng thẳng cho một hệ thống là một chỉ báo tốt về mức độ phức tạp về nhận thức của hệ thống đó. Căng thẳng có thể phát sinh do sự bất hòa giữa các trạng thái bên ngoài và nhu cầu của Bản ngã, giữa các kích thích giác quan và kỳ vọng, và giữa các mục tiêu của nhiều hệ thống con trong hoặc giữa các tác nhân. Các Bản ngã có thể giảm mức độ căng thẳng của mình và chuyển giao chúng cho nhau một cách hiệu quả, điều này đòi hỏi phải truyền đạt mục tiêu của chúng cho nhau.
***

https://www.mdpi.com/1099-4300/24/5/710