CHƯƠNG HAI MƯƠI BỐN: Thiền về Tánh Không

 

Nguyên bản: Meditation on Emptiness
Tác giả: Đức Đạt Lai Lạt Ma
Biên tập: Rajiv Mehrotra
Việt dịch: Quảng Cơ
Hiệu đính: Tuệ Uyển
***

Để nhận ra rằng tất cả các hiện tượng lừa dối đều giống nhau về bản chất tánh Không, chúng ta tập trung vào tánh Không. Khi thiền về tâm giác ngộ và sự rèn luyện định tâm đã chín muồi, thì việc thực hành tánh Không bắt đầu.

Thông thường, không cần thiết phải loại bỏ hình tướng của đối tượng khi chúng ta thiền về tánh Không, nhưng vì chúng ta đang nói về các thực hành Mật tông ở đây, nên việc loại bỏ hình tướng của đối tượng được khuyến khích.

Chúng ta có thể bắt đầu thực hành này theo một trong hai cách: Trước tiên, chúng ta có thể làm tan biến tất cả các hình tướng rồi mới thiền về tánh Không; hoặc trước tiên, chúng ta thiền về tánh Không rồi mới làm tan biến tất cả các hình tướng của đối tượng.

Bây giờ, hãy giải thích ngắn gọn về thiền về tánh Không thật sự. Ở đây, điều rất quan trọng là xác định những gì cần phủ nhận.

Các trường phái Phật giáo chính chấp nhận cái được gọi là Tứ Ấn Phật Giáo (tứ pháp ấn). Bốn điều này như sau:

Tất cả các pháp đều vô thường;
Tất cả các pháp ô nhiễm đều mang bản chất khổ đau;
Tất cả các pháp đều vô ngã và trống không; và
Chỉ có Niết bàn mới là an lạc.

Ở đây, vô ngã ám chỉ sự trống rỗng của một con người tự túc (nhân vô ngã). Vô ngã của vạn vật (pháp vô ngã) chỉ được giải thích bởi các trường phái Đại thừa: Duy Thức và Trung Đạo.

Trường phái Duy Thức, dựa trên Kinh Giải Thoát Tư Tưởng của Đức Phật, đề xuất sự tồn tại của hai loại hiện tượng. Một là, mặc dù sắc, chẳng hạn, là đối tượng liên hệ của tư duy khái niệm, nhưng nó không phải là đối tượng liên hệ của ý thức nhận thức nó như từ chính nó. Nó chỉ là một nhãn hiệu, một nhãn hiệu liên hệ của thuật ngữ sắc và cũng là tư duy khái niệm đặt nhãn hiệu. Do đó, sự vắng mặt của sắc như sự liên hệ của thuật ngữ là một loại tánh Không.

Loại tánh Không khác là sự phủ định sự tồn tại của các đối tượng bên ngoài như tồn tại tách biệt khỏi các phóng chiếu của tâm. Trường phái Duy Thức nói rằng các vật bên ngoài không tồn tại, rằng chúng là sự phóng chiếu tinh thần. Sự trình bày về tánh Không của Trường phái Trung Đạo thì khác. Mặc dù những người theo Trường phái Duy Thức bác bỏ sự hiện hữu thật sự của các đối tượng bên ngoài, nhưng họ tin vào sự tồn tại thật sự của tâm chủ quan.

Nhìn từ quan điểm của Trung Đạo, chúng ta thấy rằng những người theo Duy Thức đã rơi vào hai thái cực của cả chủ nghĩa thường hằng hay tuyệt đối lẫn chủ nghĩa hư vô. Bởi vì họ không chấp nhận các đối tượng bên ngoài, họ đã rơi vào thái cực của chủ nghĩa hư vô; và bởi vì họ chấp nhận một tâm thức chủ quan thật sự tồn tại, họ đã rơi vào thái cực của chủ nghĩa tuyệt đối.

Theo Trung Đạo, cả hiện tượng bên ngoài và tâm thức chủ quan đều không tồn tại thật sự, mà cả hai đều tồn tại theo quy ước.

Trong Trung Đạo, có hai trường phái. Một trường phái cho rằng mặc dù các hiện tượng bên ngoài không thật sự tồn tại theo nghĩa chúng không phải là đối tượng của ý thức, tức là đối tượng phân tích bản chất thật sự của nó, nhưng có một điều gì đó về phía đối tượng, một loại bản chất nào đó bên trong chính đối tượng mà chúng ta có thể tìm thấy khi phân tích và điều này biện minh cho những quy ước như vậy của nó. Ví dụ, khi họ tìm kiếm con người hay bản ngã, cuối cùng họ sẽ đưa ra tuyên bố "ý thức là bản sắc của con người", hoặc những điều tương tự như vậy. Họ nói rằng có cái gì đó tồn tại từ phía của vật thể.

Còn có một phần khác của trường phái này cho rằng các hiện tượng không thật sự tồn tại theo nghĩa chúng không phải là đối tượng của ý thức của chúng, vốn nhìn thấy thực tại của chúng; và đồng thời, ngay cả khi chúng ta phân tích tìm kiếm bản chất hay quy ước của một sự vật, chúng ta vẫn không nhận ra nó là gì. Đó là một phần khác của trường phái này. Quan điểm của trường phái thứ hai sâu sắc hơn vì nó ít mâu thuẫn hơn.

Khi xem xét các lý thuyết của các trường phái khác, chúng ta sẽ thấy nhiều mâu thuẫn logic trong hệ thống của họ.

Khi các nhà tư tưởng Trung Đạo đề xuất thuyết tính Không, họ sử dụng nhiều loại lý luận khác nhau. Một trong số đó là phân tích diễn biến của các hiện tượng, được gọi là "những mảnh kim cương của lý luận". Lý luận này phân tích từ phía hệ quả của sự vật.

Sau đó, có những lý luận mà chúng ta tìm kiếm bốn khả năng, phân tích cả từ quan điểm nguyên nhân và quan điểm hệ quả.

Lý luận được mệnh danh là vua của các lý luận, là lý do của sự khởi sinh độc lập.

Tuy nhiên, một lý luận khác là lý luận quan sát sự vắng mặt của tính đơn nhất và tính đa dạng bằng cách phân tích bản thân sự vật. Trong lý luận được gọi là sự vắng mặt của tính đơn nhất và tính đa dạng, cũng tồn tại những phong cách quan sát khác nhau.

Bây giờ tôi sẽ giải thích rất ngắn gọn về thiền quán về tính không trong lý luận về sự vắng mặt của tính đơn nhất và tính đa dạng.

Trước tiên, để thiền quán về tính không, chúng ta phải xác định tính không mà chúng ta đang thiền quán, tức là sự vật cần phủ định. Nếu không thể hiện rõ đối tượng phủ định, chúng ta không thể có hình ảnh về sự vắng mặt của nó.

Để làm được điều này, trước tiên, việc suy ngẫm về chính bản thân sẽ thuận tiện hơn. Khi bạn có cảm giác tự nhiên "Tôi đi, tôi ăn, tôi ở", hãy quán chiếu xem loại bản ngã hay cái tôi nào xuất hiện trong tâm trí bạn. Sau đó, hãy thử các phương pháp khác nhau. Như tôi đã đề cập trước đó, hãy cố gắng nhớ lại những tình huống khó chịu, ví dụ như khi bạn bị đổ lỗi một cách bất công về điều gì đó; hoặc niềm vui trong những tình huống mà bạn được khen ngợi. Trong những trải nghiệm như vậy, bạn đã có một trạng thái tâm trí rất dao động, và lúc đó dường như bạn có thể cảm nhận được cái Tôi, cái ngã đó, khá rõ ràng.

Khi cái "Tôi" này xuất hiện trong tâm trí bạn, nó có xuất hiện như một thứ gì đó tách biệt với thân và tâm bạn, như một thực thể độc lập không? Kiểu "Tôi" hay cái ngã đó, xuất hiện với bạn một cách sống động đến mức bạn cảm thấy mình có thể chạm vào nó, một thứ gì đó độc lập với thân và tâm của chính bạn, kiểu "Tôi" đó là sự phóng chiếu bị hiểu lầm nhất, và đó là đối tượng của sự phủ định.

Đây là điểm thiết yếu đầu tiên, xác định điều gì cần bị phủ định.

Điểm thiết yếu thứ hai là suy ngẫm xem, nếu một cái "Tôi" hay cái ngã độc lập như vậy tồn tại, thì nó có tồn tại như một với thân và tâm hay thật sự tách biệt với chúng; hoặc nếu có một cách thứ ba mà nó có thể tồn tại,

Bạn phải xem xét các khả năng khác nhau, và rồi bạn sẽ thấy rằng, nếu nó thật sự tồn tại như một thực thể độc lập, thì nó phải là một với thân và tâm, tức là các uẩn, hoặc nó phải tách biệt, bởi vì không có cách tồn tại thứ ba nào cả.

Đó là điểm cốt yếu thứ hai.

Các lựa chọn là nó phải là một với các uẩn hoặc hoàn toàn khác biệt với chúng.

Giờ hãy suy ngẫm rằng, nếu nó là một với các uẩn, thì cũng như tự ngã là một, thân và tâm phải là một, bởi vì chúng đồng nhất với tự ngã. Nếu tự ngã là tách biệt, thì cũng như các uẩn là đa dạng, thì tự ngã cũng phải đa dạng.

Sau đó, hãy quán chiếu rằng nếu cái ngã độc lập hay "cái tôi" này tồn tại như một cái gì đó tách biệt rõ ràng, thật sự tách biệt khỏi các uẩn, thì nó phải có thể được tìm thấy ngay cả sau khi các uẩn không còn tồn tại. Nhưng điều này không đúng.

Khi bạn tìm kiếm theo phương pháp này, bạn sẽ thấy rằng một "cái tôi" như vậy không thể được nhận diện từ phía các uẩn.

Suy luận như vậy, bạn sẽ thấy rằng cái "cái tôi" hay tự ngã độc lập mà trước đây đã xuất hiện trong ý thức của bạn chỉ là một quan niệm sai lầm hay một sự phóng chiếu. Nó không tồn tại.

Ví dụ, vào lúc bình minh hay hoàng hôn, khi không có nhiều ánh sáng, một số người có thể sợ hãi và nhầm lẫn một sợi dây thừng cuộn tròn với một con rắn. Ngoài hình ảnh con rắn trong tâm trí của người đó, không có cảm giác về sự tồn tại thật sự của con rắn từ phía đối tượng, tức sợi dây thừng.

Các uẩn cũng vậy. Khi bạn nhận thức sự xuất hiện của bản ngã trong chúng, mặc dù sự xuất hiện đó dường như phát sinh từ bên trong các uẩn, nhưng không có một hạt nhỏ nhất nào có thể được nhận diện là bản ngã bên trong các uẩn. Cũng giống như trong ví dụ trước, trong đó con rắn chỉ là một sự phóng chiếu sai lầm, không có sự tồn tại thật sự của con rắn.

Tương tự như vậy, khi chúng ta có sự xuất hiện hoặc nhận thức về một người khác biệt với các uẩn, từ phía các uẩn, không có sự tồn tại thật sự của người đó; chỉ có một nhãn hiệu được gán cho các uẩn. Miễn là không có bản chất tồn tại từ phía đối tượng liên quan, thì trong cả hai trường hợp, chúng đều giống nhau.

Xét về trạng thái của đối tượng từ phía đối tượng, hoàn toàn không có sự khác biệt nào giữa chúng. Sự khác biệt phải đến từ tâm trí nhận thức, từ phía chủ thể. Khi chúng ta gán nhãn sợi dây thừng cuộn đó là con rắn, đó là một quy ước sai lầm. Sau một lúc, mặt trời mọc, chúng ta có cái nhìn rõ ràng về đối tượng và có thể xóa tan quan niệm sai lầm rằng sợi dây thừng đó là con rắn bằng nhận thức đúng đắn, một loại ý thức khác.

Việc gán nhãn con rắn trên sợi dây thừng cuộn có thể gây hại. Tuy nhiên, trong trường hợp của một người, mặc dù không có thực tại khách quan, nhưng nếu bạn gán nhãn các uẩn là người, thì điều đó phục vụ cho mục đích của quy ước. Không có loại ý thức nào khác có thể xóa bỏ điều đó.

Tuy nhiên, nếu chúng ta nói rằng do đó không có người nào cả, thì những trải nghiệm của chính chúng ta sẽ mâu thuẫn với kết luận sai lầm của chúng ta.

Do đó, sự tồn tại của người chỉ có thể được biện minh từ ý thức chủ quan, chính ý thức này đã đặt ra cái nhãn. Vì lý do này, sự vật được cho là chỉ tồn tại trên danh nghĩa, không có thực tại khách quan./.