Điểm sách: TÂM THỨC THIỀN NA

 

Thiền Phật Giáo Trong Thời Đại Khoa Học Thần Kinh

Nguyên tác: Book Review: Jhana Consciousness: Buddhist Meditation in the Age of Neuroscience
Tác giả: Nachaya Campbell-Allen
Việt dịch: Quảng Cơ
Biên tập: Tuệ Uyển
***




Vào ngày 20 tháng 12 năm 2022, Nhà xuất bản Shambhala đã phát hành cuốn sách "Jhana Consciousness: Buddhist Meditation in the Age of Neuroscience" của Paul Dennison.

Dennison, sinh ra tại Anh, đã được đào tạo, làm việc, giảng dạy và nghiên cứu trên toàn cầu, từ các trường đại học ở Cambridge đến Úc, Nhật Bản và Thái Lan. Những chuyến đi của ông cũng đa dạng như chính quá trình học tập của ông: từ nhà vật lý đến việc thành lập Samatha Trust khi niềm đam mê thiền định của ông ngày càng lớn; từ cố vấn về thiên văn vô tuyến liên hành tinh đến người buôn đá quý và thợ kim hoàn; từ một nhà sư Phật giáo trong một tu viện nông thôn Thái Lan đến nhà tư vấn trị liệu tâm lý ở London, tập trung vào chấn thương và rối loạn nhân cách; và đến nghiên cứu đột phá về khoa học thần kinh với một bài báo được công bố trên tạp chí Frontiers in Human Neuroscience. Điều này đã dẫn đến sự tiếp thu thông tin chuyên ngành độc đáo của Dennison. Trong hơn 50 năm, Dennison đã thực hành và giảng dạy thiền định. Trong hơn 20 năm, ông đã dành nhiều thời gian để nghiên cứu sâu sắc và độc lập về thiền định jhana và khoa học não bộ.

Nghiên cứu của Dennison, cùng với nhiều năm thực hành thiền định, đã mang lại những hiểu biết vô giá về những trải nghiệm thường mang tính chủ quan cao. Nó cũng cung cấp quyền truy cập vào các tài liệu lịch sử mà nếu không có nó, có thể vẫn còn mơ hồ, bổ sung thêm giá trị lịch sử có thể kiểm chứng cho những phát hiện thực nghiệm của ông. Do đó, cuốn sách "Ý thức Jhana" (Tâm thức thiền na) được ca ngợi là vô cùng sâu sắc, với những khám phá được bình duyệt về các cải cách Phật giáo Nguyên thủy ở Đông Nam Á trước thế kỷ 19–20, các phương pháp thực hành thiền tập jhana, và khoa học về tác động thần kinh của nó.

Tôi có đồng ý không? Hoàn toàn đồng ý.

Tất nhiên, có khả năng tôi bị thiên vị: Tôi bị cuốn hút bởi các quá trình hóa học của bộ não con người cũng như bởi tâm trí bí ẩn, nếu không muốn nói là không thể diễn tả được, vượt ra ngoài cơ thể, rất nhiều điều Dennison đưa ra ở đây đã gây được tiếng vang với tôi. Những ai trong chúng ta có tâm trí tò mò không ngừng sẽ đánh giá cao rằng có rất nhiều dữ liệu thần kinh có thể đo lường được để định lượng "thực tế" của các trạng thái cao hơn và nhận thức cao hơn về ý thức thiền định. Ý thức Jhana.

Bản thân thiền Jhana là một hình thức tập trung sâu sắc và thực hành chánh niệm bắt nguồn từ truyền thống Phật giáo. Thiền Jhana, còn được gọi là dhyana hay thiền natrong tiếng Phạn, xuất hiện trong bối cảnh Phật giáo sơ khai ở Ấn Độ cổ đại, với các thực hành ban đầu được ghi lại trong các văn bản đầu tiên, chẳng hạn như Kinh điển Pali, có niên đại khoảng thế kỷ thứ tư trước Công nguyên.

Jhana là những giai đoạn nhập định tiến triển, trong đó nhận thức của người thiền tạm thời tách khỏi ý thức, suy nghĩ và cảm giác thông thường. Trong quá trình thiền định jhana, hành giả tập trung sự chú ý vào một đối tượng duy nhất, chẳng hạn như hơi thở hoặc một hình ảnh được hình dung, dần dần tách khỏi mọi kích thích bên ngoài. Khi một người tiến triển qua các giai đoạn của jhana, họ sẽ trải nghiệm mức độ nhập định và tĩnh lặng tăng lên. Tâm trí trở nên tập trung hơn, tĩnh lặng hơn và thoát khỏi mọi xao lãng, và có thể đạt đến trạng thái nhập định sâu sắc và sự minh mẫn của tâm trí.

Thực hành này thường được đặc trưng bởi niềm hỷ lạc, sự an lạc và sự bình thản mãnh liệt.

Thiền tập(Jhana) không dễ dàng và đòi hỏi sự thực hành và hướng dẫn thường xuyên từ những hành giả hoặc bậc thầy giàu kinh nghiệm. Số lượng các giai đoạn có thể khác nhau tùy theo cách diễn giải giáo lý Phật giáo, nhưng nhìn chung có tám hoặc chín giai đoạn được mô tả trong Phật giáo Nguyên thủy truyền thống, mỗi giai đoạn được đặc trưng bởi những phẩm chất cụ thể của sự tập trung và kinh nghiệm. Kinh điển Pali mô tả bốn trạng thái tiến triển gọi là sắc định (rupa jhanas) và bốn trạng thái thiền định gọi là vô sắc (arupa).

Các tầng thiền được xem là con đường phát triển chánh niệm, tuệ giác, và là phương tiện để vun trồng trạng thái định sâu sắc, có thể dẫn đến những hiểu biết sâu sắc về bản chất vô thường, bất toại nguyện và vô ngã của sự tồn tại, cùng với sự phân biệt sâu sắc về bản chất của tâm trí và thực tại.

Cuốn sách chứa đầy những thực hành truyền thống, mật ngôn —và những tác động sinh học của mật ngôn lên phản ứng có thể đo lường được của não bộ đối với lời nói—và các thuật ngữ Pali, cùng với nghĩa tiếng Anh được giải thích rõ ràng mỗi lần. Vì vậy, mặc dù một số văn bản gốc có thể gây khó hiểu cho những người chưa quen thuộc, Dennison vẫn cung cấp cho chúng ta đầy đủ thông tin, và chúng cũng đóng vai trò là nền tảng lịch sử cho những phát hiện đương đại.


Paul Dennison. From shambhala.com

Trở lại quan điểm trước đó của tôi, cuốn sách này đào sâu vào bối cảnh lịch sử đã ảnh hưởng đến những khái niệm đang phát triển xung quanh thiền định. Điều này thôi thúc tôi suy ngẫm về sợi chỉ kiêu ngạo thường trực của con người xuyên suốt biên niên sử. Qua nhiều thế hệ, đã có xu hướng kế thừa và định hình lại di sản của những người đi trước, thường là với một số ít người nắm giữ quyền lực để áp đặt ý tưởng của họ, đôi khi gây tổn hại đến người khác. Có thể nói, hiện tượng này vẫn tiếp diễn trong thời đại hiện đại của chúng ta. Tôi không khỏi tự hỏi không biết bao nhiêu thời gian và trí tuệ đã có thể bị lãng phí do những cải cách tôn giáo. Tuy nhiên, nhờ những nguồn tài nguyên vô giá như nghiên cứu của Dennison, chúng ta có cơ hội tiếp cận kho tàng kiến thức phong phú này.

Một suy ngẫm cá nhân khác mà cuốn sách này khơi gợi trong tôi xoay quanh những người thực hành thiền định, đặc biệt là những người tự nhận mình là bậc thầy. Dennison giới thiệu khái niệm về trải nghiệm “bản sao”, một thuật ngữ sẽ đồng cảm với nhiều người đã chứng kiến hoặc trải qua những khoảnh khắc như vậy. Ý tưởng này thôi thúc tôi so sánh với những bà mẹ lần đầu bước vào tam cá nguyệt thứ ba, háo hức hoặc lo lắng chờ đợi ngày chuyển dạ. Thông thường, những bà mẹ này nhầm lẫn các cơn co thắt Braxton-Hicks giai đoạn cuối hoặc cảm giác khó chịu khi mang trong mình một sinh linh khác trong bụng với cơn chuyển dạ thực sự, điều này hoàn toàn dễ hiểu khi họ nóng lòng muốn sinh con - một cảm giác mà tôi ví như sự háo hức đạt đến trạng thái ý thức jhana. Tuy nhiên, những bà mẹ giàu kinh nghiệm luôn nhận ra những dấu hiệu rõ ràng của chuyển dạ tích cực. Không còn chỗ cho sự nghi ngờ vào thời điểm đó. Không còn suy nghĩ gì nữa. Không còn mơ hồ nữa. Tôi tin rằng phép so sánh này cũng đúng với việc đạt được trạng thái thiền định sâu. Nếu bạn nghĩ mình đã đạt được chúng, thì rất có thể là bạn chưa đạt được. Quan điểm này càng được củng cố thêm bởi dữ liệu thần kinh mà Dennison chia sẻ và giải thích.

Văn học Phật giáo thường có các tác giả sử dụng ngôn từ hoa mỹ và cầu kỳ, tuy nhiên Dennison lại có một cách tiếp cận khác. Ông sử dụng góc nhìn khoa học của mình để truyền tải thông tin một cách rõ ràng và thực dụng mà không làm mất đi bản chất tâm linh. Mặc dù đây có thể là một sở thích chủ quan, nhưng tôi rất trân trọng điều đó. Tôi thực sự thích nó. Nó không cố gắng trở thành bất cứ điều gì khác ngoài việc trình bày các sự kiện, mà bản thân nó đã là một kho báu quý giá.

Tóm lại, Jhana Consciousness là một tác phẩm đáng chú ý và sâu sắc, kết nối thế giới thiền định và khoa học thần kinh. Nó cung cấp một góc nhìn thực dụng nhưng phong phú về mặt tâm linh, khiến nó trở thành một nguồn tài nguyên vô giá cho những ai quan tâm đến các trạng thái sâu sắc của ý thức thiền định và khoa học đằng sau chúng.

https://www.buddhistdoor.net/features/book-review-jhana-consciousness-buddhist-meditation-in-the-age-of-neuroscience/